zararkunandalari hisoblanadi. Kapalaklar har kungizlar bosib utgan boskichni utaydi:
tuxum, kurt, gumbak, kapalak. Kapalaklar kuydagi belgilari bilan kungizlardan fark
qilishadi: ogiz apparati surishga moslashgan; ikki juft kanoti bor; kurtlari uch juft
kukrak oyoklaridan tashqari ikki-uch juft korin oyoklariga har egalar. Ko`pgina
kurtlar uzlaridan suyuklik ajratib chiqarishadi va bu suyuklik kotib urgimchak ipiga
uxshash tolaga aylanadi. Kungiz va kanalar kabi kapalaklar har don mahsulotlari
bilan nafakat oziqlanadi balki uni uzining pusti, pillasi, chikindi axlatlari va murdasi
ulcham (4 - 6 mm)ga ega. Kanotlarining yoyilmasi 11...16 mm. Tanasi ok rangli,
kanotlari kulrang-sargish. Don kuyasi donni dalada, ombor va elevatorlarda
zararlaydi. Kulay sharoitda kapalakning butun rivojlanish tsikli 27...30 kunni tashkil
Fakat saqlagichlarda don zararkunandasi bo`lib hisoblanadi. Bu kapalak ola
rangli kanotga ega. Oldingi kanotlari yoyilganda ulchami 9...14 mm ga etadi.
42
Kapalaklar don saqlagichlarning korongu joylariga urnashib oladi va sungra
tirkishlarga kirib ketadi. Tunda don saqlagich ichida uchib yuradi va don yuzasiga
tuxum kuyadi.
Tuxumdan chikkan kurtlarning uzunligi 7...10 mm ga etadi. Kurtlar sargish-ok
rangli bo`lib, kalta siyrak tuklar bilan koplangan bo`ladi. YOsh kurtlar donning ichiga
teshib kiradi. Biroz vakt utib voyaga etgan sayin don ichidan chikib, don uyumining
yuza qismida hayot kechiradi. endospermning asosiy qismini eb, donni kemirib
boshlagan kurtlar harakatlanib urgimchak ipi chikaradi. Bir necha unlab donlarni urab
olgan tolalar guvala hosil qiladi. Don massasining yuqorigi katlamida shunaka
guvalalar hosil bulishi ombor kuyasining rivojlanganligidan dalolat beradi.
O`zbekiston xududida ombor kuyasi bir yilda ikki marta avlod beradi.
6.4.3. Tegirmon parvonasi (Ephestia kuchniella Zell.)
Bu kapalakni boshqa zararkunandalardan oson farklash mumkin. Kapalakning
uzunligi 10...14 mm ni tashkil qiladi. Kanotlari koramtir-kulrang bo`lib, ustida uncha
katta bulmagan nuktalar va kundalang egri-bugri kora rangli chiziklar mavjud.
Oldingi kanotlarini yoyganda yoyilma 20...25 mm ga etadi. Kapalak kurti sargish-ok
yoki pushti rangli bo`ladi.
Kurtlarning uzunligi 20...35 mm ga etadi. Juda harakatchan va ochkuz.
6.4.4. Janub parvonasi (Plodia interpunctella).
Donsaqlagichlarda keng tarkalgan. Kapalak tana uzunligi 9 mm ga,
kanotlarining yoyilmasi esa 20 mm gacha bulishi mumkin. Oldingi kanotlari
orkadagilariga nisbatan ingichkarok. Oldingi kanotlarining asosiy qismi okish-sarik
rangda bo`lib, kanot uchlari esa kizgish-sarik rangda bo`ladi.
Urgochi kapalak 10 sutka atrofida yashaydi va bu davrda 100 tadan 300
tagacha tuxum kuyadi. Tuxumdan chikish paytida kurt urgimchak tolalaridan
kuvurcha tukib yasaydi. Kish paytida kurtlar don uyumiga 1,5...2 m chukrlikkacha
kirib oladi. Kurtlar donning mO`RTAgini kemiradi. Kurtlarning normal hayot
kechirishi uchun optimal harorat 28...32 oS bulishi kerak. 20, 25 va 30 oS haroratda
bitta avlodning rivojlanish davri mos ravishda 62, 33 va 23 sutkaga to`g`ri keladi.
6.4.5. Don tunlami (Hadena basilinea Sehiff).
Kapalak tunlamlar oilasiga mansub bo`lib; vakillari o`simliklar olamida jiddiy
zararkunanda bo`lib hisoblanadi. Er yuzida bir necha ming turi bo`lib, ancha xavflisi
don tunlamidir. Bu kapalak kurt paytidayok hosilni yigish davrida don massasiga
tushadi va saqlashda don sifatini buza boshlaydi. Don tunlami etarli darajada yirik
kapalak bo`lib, yugon va tuk bosgan tanasining uzunligi
17...20 mm ga, kanotlarining yoyilmasi esa 38...40 mm ga etadi. Kapalak tungi
hayot tarzini kechiradi. Kurt kungir-kulrang tusli bo`lib, ikki tomonida uzunasi
buylab ikkitadan kam bulmagan yuli mavjud. Boshi koramtir rangda bo`ladi.
Kurtning uzunligi 20...28 mm ga teng.
Do'stlaringiz bilan baham: