Узбекистон республикаси олий ва урта

7.6. YAngi yigib olingan donning uz-uzidan kizishi. 

YAngi yigib olingan donning uz-uzidan kizish jarayoni uz tabiatiga ko`ra don 

massasida  boshqa  sharoitda  uchraydigan  uz-uzidan  kizish  jarayonlaridan  fark 

kilmaydi.  YAngi  yigib  olingan  don  massasining  vaktinchalik  dala  sharoitida 

(maydonlarda  yoki  birlamchi  yigim  omborlarida)  saqlash  paytida  uz-uzidan  kizish 

jarayoni juda tez boradi. Jarayonning bunday jadal suratda borishiga sabab shundaki, 

yangi  don  jadal  nafas  oladi,  tashki  muxit  harorati  yuqori,  don  tarkibida  yuqori 

namlikka  ega  bo`lgan  ko`p  miqdordagi  aralashmalar  mavjud.  Ayni  shunday 

omillarning etarli darajadagi ta`siri natijasida don massasi uz-uzidan kizib ketadi. 

YAngi  yigib  olingan  donning  uz-uzidan  kizish  holatini  ikki  guruhga  bo`lib 

urganish mumkin. 

---

 

51 

1)  Kichik  yoki  normal  namlikka  ega  bo`lgan  don  massasining  uz-uzidan 

kizishi. 

2)  Yuqori  yoki  juda  yuqori  (chegaraviy  konditsiyadan  har  yuqori)  namlikka 

ega bo`lgan don massasining uz-uzidan kizishi. 

O`ZBEKiston  xududida  birinchi  guruh  bo`yicha  uz-uzidan  kizish  holati 

urinlidir. 

Yuqori  haroratga  ega  bo`lgan  sharoitda  tarkibida  ko`p  miqdorda  turli 

aralashmalari  bo`lgan  don  massasini  saqlashda  don  jadal  nafas  ola  boshlaydi. 

Natijada  namlik  va  issiklik  ajralib  chikadi.  Donlar  orasidagi  bushlik  xavosi  kizib 

namlanadi va  u  yuqorigi,  hamda  yon  tomondan  uchastkalariga  harakatlanadi.  Donni 

ko`p qismi uz-uzidan kiziydi. 

Bu  holatning  oldini  olish  uchun  don  massasi  uz  vaktida  shamollatilishi  va 

sovutib turilishi zarur.