Узбекистон республикаси олий ва урта

10.4. Donni quritish usullari. 

Konvektiv  quritish  usuli.Don  quritish  tarmogida  quritishning  konvektiv  usuli 

keng tarkalgan, kaysiki bunda donga issiklik energiyasi kizdirilgan gazdan uzatiladi. 

Konvektiv  quritish  paytida  don  kalin  kuzgalmas,  gravitatsion  harakatlanuvchi, 

suyukliksimon,  kaynabtebranuvchi,  tushuvchi  va  muallak  holatdagi  kavatlarda 

kuritilishi mumkin. 

Konduktiv quritish usuli. Issiklik donga kizigan yuzadan konduktsiya (issiklik 

utkazuvchanlik) bilan  yuborilishi  mumkin.  SHuning  uchun  har  bu  usulga  konduktiv 

usul  deb  ataladi.  Kizdirilgan  yuza  sifatida  bug,  issik  suv  yoki  gaz  bilan  isitilgan 

kuvurlar ishlatilishi mumkin. Konduktiv quritish tezligi kizigan yuza harorati va don 

kavati  kalinligidan  boglik.  Tegirmon  va  yorma  zavodlarida  konduktiv  quritishni 

donni  qayta  ishlashga  tayyorlashda  kizdirib  va  namligini  tushirish  maqsadida 

---

 

69 

ishlatishadi.  Konduktiv  issiklik  uzatish  vakuum  -  kuritgichlarda  ishlatiladi.  Donni 

vakuum ostida quritish jarayonni jadallashtiradi. 

Vakuumning oshishi bilan kizigan yuzadan donga issiklik uzatiishi tezlashadi. 

Termoradiatsion  quritish  usuli.    Bu  quritish  paytida  donga  issiklikning 

uzatilishi    infrakizil    generatorlar  yoki  kuyosh  nurlari  yordamida  amalga  oshiriladi. 

Oxirgi paytlarda donni quritishda kuyosh nuridan foydalanish keng urin tutmokda. 

SHu  bilan  birga  don  massasini  oddiy  xavo-kuyosh  yordamida  har  quritish 

mumkin. Bu usul asosan kuruk va ochik xavoda maxsus yog`och, gisht, asfal’t yoki 

loybetondan  yasalgan  maydonlarda  amalga  oshiriladi.  Don  namligidan  boglik  holda 

100...150 mm kavatda yoziladi. 

Quritishda  1  t  don  uchun  taxminan  15  m2  maydon  to`g`ri  keladi.  Bir  kun 

mobaynida yaxshi ob-xavo sharoitida donning namligi 3...4 % ga kamayishi mumkin. 

SNG  va  boshqa  mamlakatlarda  donni  quritishda  infrakizil  (IK)  nurlardan 

foydalanish  keng  tarkalgan.  YArim  ishlab  chiqarish  va  sanoat  miqyosida 

foydalaniladigan kurilmalar yaratilgan. 

Donga  IK-nurlar  bilan  ishlov  berilganda  uning  yuzasidagi  issiklik  okimi 

konvektiv usulda kuritilgandagiga nisbatan 20...100 marta yuqori. 

Birok  maxsus  xususiyatlari  bunday  intensiv  kizdirishga  dosh  bermaydi.  SHu 

bilan birga donga IK-nurlar kam utadi. 

Agar  donni  IK-nurlar  bilan  quritish  jarayoni  uzluksiz  davom  ettirilsa,  katta 

harorat  gradienti  vujudga  kelib,  quritish  jarayoni  sekinlashadi.  shuning  uchun  don 

katlami  sovuk  xavo yordamida  puflanib  turishi kerak. Bunday  rejimga  ostsillyatsiya 

rejimi deyilib harorat kamaysada, quritish tezligi oshadi. 

Yuqori  chastotali  elektr  maydonida  donni  quritish  usuli.  Donni  yuqori 

chastotada  kizdirish  paytida  dondagi  molekulalarning  kutblanishi  vujudga  keladi. 

Kutblangan  molekulalar  (dipolyar)  uz  uklari  bilan  elektr  maydoni  buylab 

joylashishga harakat qiladi. Molekulalarning tebranishi ularning qismlarini bir-biriga 

tegib ishkalanishiga va issiklik ajralib chikishiga olib keladi. 

Bu quritish usulining uziga xos xususiyati shundan iboratki, don massasi kizib, 

harorat gradienti markazga yunalgan bo`ladi.