Узбекистон республикаси олий ва урта

7.5.  Uz-uzidan  kizish  holatida  don  massasining  nobud  bulishi,  sifatining 

o`zgarishi. 

Uz-uzidan kizish jarayonida donning kuyidagi sifat ko`rsatkichlari uzgaradi: 

1) tozalik (yaltirokligi, ranggi, xidi, mazasi); 

2) texnologik, ozukabop va emboplik xususiyatlari pasayadi; 

3)  urug`lik  sifatlari  (unib  chikish  energiyasi  va  kukaruvchanligi) 

yomonlashadi. 

Don  korayadi.    Buning  sababi  dondagi  mikrokok  va  turli  bakteriyalarning, 

hamda mogor oilasiga mansub zamburug`larning  jadal rivojlanishidir. 

Umuman  uz-uzidan  kizish  jarayonini  kechish  jadalligi  bo`yicha  kuyidagicha 

talkin qilish mumkin. 

1. Uz-uzidan kizishning dastlabki davri. 

Bunda  harorat  24-30oS  ga  etadi.  Ombor  xidi  yuzaga  keladi.  Don  ranggi 

saqlanadi, lekin don mO`RTAgida zamburug`lar yuzaga kelib, donning ayrim joylari 

xiralashadi. Unib chikish energiyasining kamayish tendentsiyasi vujudga keladi. 

2. Uz-uzidan kizishning rivojlanish davri. 

Harorat 34-38oS ga etadi (3-7 kun ichida). Don okuvchanligi sezilarli ravishda 

kamayadi.  Don  terlaydi.  Maysa  va  non  yopilganda  paydo  bo`ladigan  xid  chikadi. 

Bugdoy,  javdar  donlari  bir  oz  korayadi,  suli  va  arpa  donlarining  pusti  och-sarik 

rangdan tuk-sarik rangga utadi. 

3. Uz-uzidan kizishning kuchli formasi. 

Harorat  50oS  va  undan  yuqorirok  haroratgacha  kutariladi.  Don  massasining 

okuvchanligi  kamayadi.  Donning  kuchli  xiralashuvi  yuzaga  keladi.  Ayrim  donlar 

zamburug`lanib, chiriy boshlaydi. Don kuchli buzilgan yokimsiz xidga ega bo`ladi.