Узбекистон республикаси олий ва урта

2.2. Don massasi komponentlari. 

Don massasiga asosiy tur don bilan birgalikda har doim boshqa aralashmalar: 

boshqa tur o`simlik urug`lari va ifloslantiruvchi o`simlik urug`lari,organik va mineral 

chang  va  xokazolar  har  tushib  koladi.Bu  aralashmalarning  miqdori  va  sifat  tarkibi 

agrotexnika tarzi,hosil yigim-terimining tashkil qilinishi va usulidan boglik. 

Asosiy  tur  don  va  barcha  aralashma  guruhlari  talaygina  miqdordagi 

mikroorganizmlarni uzida saqlaydi. 1 gr don massasida un yoki yuz minglab, ba`zan 

esa  million  ekzemplyar  mikroorganizmlar  topish  mumkin.  SHunday  qilib, 

mikroorganizmlar-don massasining mukarrar yuldoshi, uning tarkibiy qismi, ma`lum 

sharoitda ular donning xoati va sifatiga muntazam ta`sir ko`rsatadi. 

Don  va  aralashmalarning  shakl  va  ulchami  bo`yicha  bir  xil  emasligi  don 

massasidagi kattik jismlar orasidagi oralik-don oraligi fazosi, bushlik paydo bulishiga 

olib keladi. 

Don  oraligi  fazosini  tuldiruvchi  xavo  muntazam  ravishda  don  massasining 

harma  komponentlariga  ta`sir  qilib,  uzining  tarkibi,harorati  va  xatto  bosimi  bilan 

atmosfera xavosidan fark qilishi mumkin. SHunday ekan don oraligidagi xavoni har 

don massasining tarkibiy qismi deb aytish mumkin. 

SHunday qilib, don massasi tarkibiga kuyidagi tashkiliy qismlar kiradi: 

-  Bir-biridan  yirikligi,  to`liqligi  va  holati  bilan  fark  qiladigan  asosiy  tur  doni 

(urug`i), ba`zan esa boshqa o`simlik turi doni (urug`i), kaysiki kullanilishi, harakteri 

va baxolanishi bilan asosiy tur donga uxshaydi; 

-mikroorganizmlar; 

-don oraligi fazosidagi xavo; 

Bu doimiy komponentlardan tashqari, ayrim don partiyalarida zararkunanda va 

kanalar har uchrab turadi. Ularning don massasida uchrashi maqsadga nomuvfik holat 

bo`lib,  buni  ta`kib  qilish  kerak.  Don  massasida  uzining  tabiati  bo`yicha  turli 

xossalarga  ega  bo`lgan  yuqorida  ko`rsatib  utilgan  komponentlarning  bulishi  saqlash 

paytida albatta hisobga olinishi shart.