Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги. Тошкент Архитектура-курилиш институти Курулишни бошкариш факультети

4.2. Лойиҳа иштирокчилари
Лойиҳа иштирокчилари унинг таркибий қисмини ташкил этади, чунки улар ўз лойиҳаларини амалга оширишни таъминлайдилар.
Лойиҳанинг турига қараб, уни амалга оширишда бирдан ўнга (баъзан юзлаб) ташкилотлар иштирок этиши мумкин. Уларнинг ҳар бирининг ўз вазифалари, лойиҳада қатнашиш даражаси ва унинг тақдири учун жавобгарлик чоралари бор.
Ушбу ташкилотлар барча функцияларига қараб, одатда лойиҳа иштирокчиларининг ўзига хос гуруҳлари (тоифалари) сифатида гуруҳланади.
Асосий иштирокчи – мижоз(буюртмачи) - келажакда лойиҳа натижалари эгаси ва фойдаланувчиси. Шундай қилиб, жисмоний ёки юридик шахс сифатида хизмат қилиши мумкин. Бу ҳолатда, мижоз ягона ташкилот сифатида, шунингдек, лойиҳа учун куч, манфаат ва капитални бирлаштирган ва натижаларидан фойдаланишган мижоздир.
Инвесторлар, шунингдек инвесторлар томонидан инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш учун ваколатли бўлган бошқа шахслар ва юридик шахслар мижозлар (ишлаб чиқувчилар, қурувчилар) бўлиши мумкин.
Инвесторга ҳам - лойиҳага сармоя киритган томон ҳам муҳим аҳамиятга эга. Баъзи ҳолларда, бу мижоз билан бир киши. Агар инвестор ва мижоз бир хил шахс бўлмаса, инвестор мижоз билан шартнома тузади, шартномаларнинг бажарилишини назорат қилади ва бошқа лойиҳа иштирокчилари билан ҳисоб-китобларни амалга оширади.
Ўзбекистонда қуйидагилар инвесторлар бўлиши мумкин:
- давлат ва ҳудудий мулкни бошқариш ваколатига эга органлар;
- ташкилотлар ва корхоналар, хўжалик бирлашмалари, жамоат ташкилотлари ва барча мулк шаклларининг бошқа юридик шахслари;
- халқаро ташкилотлар, хорижий юридик шахслар;
- жисмоний шахслар - Ўзбекистон фуқаролари ва хорижий фуқаролар.
Лойиҳа-смета ҳужжатлари Лойиҳаловчи деб аталадиган ихтисослашган лойиҳа ташкилотлари томонидан ишлаб чиқилади. Бундай ҳолда, бу ишларнинг бутун мажмуасини амалга ошириш учун масъулият одатда Бош Лойиҳаловчи(Бош Лойиҳаловчи) деб аталадиган бир ташкилот буълади.
Лойиҳанинг моддий-техника таъминоти (харидлар ва таъминот) Етказиб берувчи (ёки Бош етказиб берувчи) номи остида бирлаштирилиши мумкин бўлган этказиб берувчи ташкилотлар томонидан тақдим этилади.
Пудратчи (Бош пудратчи, Субпудратчи) - шартномага мувофиқ ишларни бажариш учун масъул бўлган юридик шахс.
Бу миллий мутахассисга таниш бўлган лойиҳа иштирокчиларини қамраб олади. Сўнгги йилларда бозор иқтисодиёти ва лойиҳаларни бошқариш усуллари лойиҳа иштирокчиларининг таркибини янги шахслар билан тўлдиришга мажбур қилди.
Биринчи навбатда, шартнома асосида ишлайдиган фирмалар ва мутахассислар лойиҳанинг бошқа иштирокчиларига уни амалга оширишнинг барча масалалари бўйича консалтинг хизматларини тақдим этишади. Улар биргаликда Маслаҳатчи деб аталади.
Шунингдек, Лицензияловчи (Литсензор) - юридик ёки жисмоний шахс - лицензия эгаси ва лойиҳада ишлатиладиган "ноу-хау" ҳақида эслатиб ўтилиши керак. Л лицензияловчи лойиҳада зарур илмий ва техник ютуқлардан фойдаланиш ҳуқуқини (одатда тижорат шартларида) беради.
Лойиҳани амалга оширишда Лойиҳа Раҳбари алоҳида ўрин эгаллайди (Ғарбда қабул қилинган атамалар – Лойиҳа-менежери ёки Лойиҳанинг менежери). Бу Буюртмачи (Инвестор ёки бошқа лойиҳа иштирокчиси) томонидан лойиҳа бўйича ишларни бошқаришни ваколатли деб ҳисоблайдиган юридик шахс: лойиҳа иштирокчиларининг фаолиятини режалаштириш, назорат қилиш ва мувофиқлаштириш. Лойиҳа менежери раҳбарлигида Лойиҳа жамоаси Лойиҳа раҳбарияти бошчилигидаги ва ўз мақсадларига эришиш учун лойиҳани амалга ошириш даврида яратилган муайян ташкилий тузилма.
Лойиҳанинг асосий иштирокчилари вазифаларини якуний кўриб чиқиш натижасида, лойиҳани молиялашни таъминловчи асосий инвесторлардан бири бўлган Банкнинг муҳим роли қайд этилди. Банкнинг мажбуриятлари лойиҳани нақд пул билан узлуксиз таъминлаш, шунингдек субпудратчилар билан ҳисоб-китоблар бўйича бош пудратчига кредит бериш, мижознинг зарур маблағи бўлмаса.