|
БИНОНИНГ АСОСИЙ КОНСТРУКЦИЯЛАРИДА УЧРАЙДИГАН ШИКАСТЛАНИШ ВА АВАРИЯ ҲОЛАТЛАРИ Пойдеворларда учрайдиган шикастланишлар
Бино қурилиб, фойдаланишга топширилгандан кейинги босқичда бино ва унинг конструктив элементларида пайдо бўладиган дефектларни эксплуатацион дефектлар дейиш мумкин. Эксплуатацион дефектлар механик ёки физик емирилиш натижасида пайдо бўлиши мумкин.
Механик емирилиш натижасида пайдо бўладиган дефектларга қуйидагиларни киритиш мумкин:
юк кўтарувчи конструкциялар пойдеворларидаги ва ертўла қаватларидаги деворлардаги ёриқлар;
пойдевор элементларининг чўкиши ва горизонтал силжиши;
деворларда чокларнинг очилиши;
тўсин ва сарбасталар таянган жойларда деворнинг бузилиши.
Табиий емирилиш натижасида пайдо бўладиган дефектларга қуйидагиларни киритиш мумкин:
бетон ва темирбетон элементларда ташқи қатламнинг бузилиши;
арматура ва металл элементларнинг коррозия натижасида бузилиши;
девор термаларидаги чоклардаги қоришманинг бузилиши;
ғиштли терманинг бузилиши.
Пойдеворлардаги механик емирилиш кўп ҳолларда ер усти конструкцияларида бинонинг умумий ҳолатида ёки айрим конструктив элементларнинг деформацияланиши эвазига намоён бўлади. Бироқ, шуни ҳам унутмаслик керакки, бинонинг деворларидаги ва ёпмаларида пайдо бўлган ёриқлар уларнинг маҳаллий зўриқиши ҳисобига ҳам бўлиши мумкин.
Ер ости қисмининг чўкиши натижасида пайдо бўладиган ёриқларни қуйидаги белгилар орқали ҳам аниқлаш мумкин:
чўкиш натижасидаги деформациялар ҳар доим дераза оралиқлари атрофида ёриқларни юзага келтиради;
агар девордаги ёриқ чўкиш натижасида пайдо бўлган бўлса, у ҳолда параллел ёки тақалган деворларда ҳам ёриқлар бўлиши керак, масалан, тасмасимон пойдеворда маҳаллий чўкиш натижасида юзага келган деформация деворда камида иккита ёриқни хосил қилади ва бу ёриқлар бинонинг пастки қисмларида кузатилади;
агар бинода ораёпмалар темирбетон плиталардан иборат бўлса, у ҳолда чўкишдан ҳосил бўлган ёриқлар плиталар орасидаги чокларда ҳам бўлади.
Биноларда чўкиш натижасида ҳосил бўлган ёриқлар жисмоний емирилиш билан боғлиқ бўлган бўлиши ҳам мумкин. Пойдеворларнинг коррозия натижасида емирилиши уларнинг остки қисмининг юзасини камайишига олиб келади (Рис). Бунинг натижасида пойдеворга тушадиган юк ортиб, пойдеворни қушимча чўкишига олиб келади. Пойдеворнинг жисмоний емирилиш даражасини фақатгина турли жойларни очиб кўриш билан аниқлаш мумкин. Бу нарса бинонинг техник ҳолатини аниқлашда зарурий ҳолат ҳисобланади.
Устун қозиқли пойдеворларнинг емирилишини аниқлаш амалда мумкин эмас. Буни фақатгина ер усти конструкциянинг ҳолати бўйича ва пойдеворларнинг эксплуатация шароитидан келиб чиққан ҳолда мулоҳаза қилиш мумкин.
Йирик панелли биноларда пойдеворларнинг емирилишини фақатгина девор ва ораёпма панеллари орасидаги чокларни очиб кўриш билан аниқлаш мумкин. Бунда бошқача ҳолат, яъни панелларнинг ўзаро тақалишида бузилиш ҳолати ҳам кузатилиши мумкин. Ер остки қисмининг нотекис чўкиши сезиларли даражада бўлган ҳолларда, девор панелларида диагонал ёриқлар кузатилади.
Каркас панелли биноларда юқорида келтирилган белгилар қаторида ригелда ёриқларнинг пайдо бўлиши кузатилади. Бу каркаснинг қийшайиши натижасида юзага келадиган деформация натижасидир.
Каркасли (саноат) биноларда пойдеворнинг емирилишини юк кўтарувчи элементларнинг туташган жойларида ферма, тўсин, ёпилма плиталарининг тақалган жойларидан кузатиш керак. Кўприк кранли биноларда ер остки қисмининг нотекис чўкишини краности тўсинининг горизонталдан оғиши эвазига аниқлаш мумкин.
Пойдеворларнинг емирилишига таъсир қилувчи омиллар:
сизот сувлари сатҳининг ўзгарувчанлиги;
сизот сувларининг агрессивлик даражаси;
пойдеворга тушадиган юкнинг ортиши ёки уни юкланиш шароитининг ўзгариши;
қурилишда ер остки қисмининг сифатсиз бажарилиши;
сифатсиз қурилиш ашёларидан фойдаланиш;
пойдевор ва бошқа ер ости конструкцияларини эксплуатацияси қоидаларининг бузилиши.
Бунда, алоҳида таъкидлаш лозим бўлган нарса, ертўла қисмининг сизот сувлари ёки маиший сувларнинг кўтарилиши. Ертўлаларнинг сув босиши, гидроизоляциянинг бузилиши натижасда юзага келади.
Сўнгги йилларда республикамиз ҳудудларида сизот сувлари сатҳининг сезиларли даражада кўтарилганлиги, биноларда маҳаллий дренаж тармоғини лойиҳалашда, бинони сизот сувларидан ҳимоялашдаги муҳим мухандислик тадбирларни кучайтиришни тақозо этади.
Деворларда учрайдиган шикастланишлар
Деворларда ёриқларнинг пайдо бўлиши ички кучлар тақсимоти бузилганлигидан далолат беради. Ёриқлар девор конструкциясида турли хилдаги зўриқиш ва деформацияларнинг ташқи белгиси бўлиб ҳисобланади. Бундай дарзлар аниқланганда, авваломбор уларни келтириб чиқарувчи манбани аниқлаш муҳим ҳисобланади.
Деворларнинг шикастланиши ва деформацияланишига олиб келувчи сабабларга қуйидагилар киради:
Бинонинг бир қисмини нотекис чўкиши, бунда деворда қўшимча кучланганлик ҳолати юзага келиб, у ёриқларнинг пайдо бўлишига олиб келади;
Таъсир қилувчи юкга нисбатан конструкция материалининг юк кўтариш қобилиятини мос келмаслиги;
Бинонинг узунлиги бўйича ҳарорат чокларининг йўқлиги;
Деворларда турли мақсадлар учун техник талабларга риоя қилинмаган ҳолда қўшимча оралиқлар қуйилганлиги;
Заминнинг деформацияси (етарлича чуқурликда ўрнатилмаган пойдеворларнинг грунт деформацияси натижасида чўкиши);
Мавжуд бинога тақаб ёки ёнидан янги йирик иншоотларнинг барпо қилиниши ва ҳ.к..
Девордаги ёриқларнинг ташқи кўриниши ва характерига қараб, уларнинг келиб чиқиши сабабини аниқлаш мумкин. Масалан, қаттиқ совуқ натижасида заминнинг музлаб, кўпчишидан деворнинг пастки қисмидаги дарзлар юқори қисмидагидан кичикроқ бўлади. Пастга қараб кенгаювчи ёриқлар заминнинг чўкиши натижасида юзага келади [2]. Агар ёриқлар пастдан тепага кенгайиб борса ва бу ҳолат заминнинг музлашидан кўпчиш натижасида содир бўлмаган бўлса, унда деформацияни келтириб чиқарувчи сабаб бино остидаги замин грунтининг турли жойларда турлича деформацияланиш хусусияти билан изоҳланиши мумкин.
Деворларда пайдо бўлувчи ёриқлар, уларнинг келиб чиқиши тафсилотига кўра 3.3-жадвалдаги каби 4 хил бўлиши мумкин. Булар, киришиш, ҳарорат, чўкиш ва коррозия таъсирида пайдо бўлувчи дарзлардир.
Девор ва тақалиб бириккан жойлардан сув ўтказувчанлик – панелларда дарзларнинг мавжудлигидан, тақалиб бириккан жойларда, дераза ромларининг оралиқлар билан зич жойлашмаганлигидан дарак беради.
Деворлар ва чокларнинг музлаши – иссиқлик изоляцияси қатламининг етарли эмаслигидан; ҳарорат-намлик деформацияси таъсирида унинг таркибини бузилишидан; намланиш (юқори даражадаги бошланғич ёки эксплуатацион намлик); томдан сув ўтиши; чордоқ ёпмасининг иссиқлик сақлаш қатламининг бузилиши ва ҳ.к. натижасида юзага келади. 3,4-расмда замин деформацияси билан боғлиқ бўлган баъзи ҳолатлар кўрсатилган.
Киришиш натижасида пайдо бўлган дарзлар девор юзасида тартибсиз тўрсимон кўринишга эга бўлиб, дарзларнинг кенглиги 0.3 мм гача бўлганда конструкция ҳолати қониқарли деб ҳисобланади.
Ҳарорат таъсирида деворларда пайдо бўлган дарзлар ҳароратнинг кескин ўзгариши натижасида пайдо бўлади. Ҳарорат чоклари бўлмаган ҳолатда дарзлар сарбасталар, оралиқ деворлар, дераза бўшлиқлари бурчакларида пайдо бўлади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
