Узбекистон республикаси фанлар академиясининг тарих институти узбекистон


' Урта О сиё х,удудида илк давлатчиликнинг юзага келиши ва



Download 5,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/60
Sana23.04.2022
Hajmi5,78 Mb.
#577212
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   60
Bog'liq
O`zbekiston davlatchiligi tarixi ocherklari

' Урта О сиё х,удудида илк давлатчиликнинг юзага келиши ва
шаклланиши даврида (эрамизгача булган X— VII аерлар) чук,ур и ж -
Т И М О И Й -И К .Т И С О Д И Й
узгариш лар ю з берди. Бак,трия, Сурд, Фаррона,
Тошкент вох,алари ва Ж ан уби й Туркманистонда ухшаш археологик
мажмуаларга эга булган дехдончилик марказлари пайдо булди (илк
темир буюмлар, бронза ва тошдан ясал!’ан топилмалар (урокдар),
сиртига буёкда гул солиб ясалган сопол буюмлар). Булар Язтепа I
типидаги археологик ёдгорликлар д еб х,ам аталади. Х озирги пайтда
Урта О сиёда 10 та ана ш ундай к,адимги дехдончилик марказлари
1
^айд этилган. Ф ранцуз археологлари маълумотларига кура худди
ш ундай марказ Шар^ий Туркистоннинг Тарим вох,асида х,ам топил-
ган (Debaine-Francfort С., 1989, pp. 183— 213). Бирок, Фаррона водий-
сидагина мазкур даврга оид фак,ат бир к,атламли ва кенг майдонга
эга булган ёдгорликлар маълум. Куктепа, А ф р осиёб, Ёрк,ургон ва
К,изилтепа материаллари хронологик жих,атдан Фарронаникидан к е ­
йинги даврга оид (эрамизгача булган VIII—VII аерлар). Бундан таш-
к,ари, Фаррона ёдгорликларидан фаркди уларок, уларда х,али ри вож -
ланган мудофаа тизими ва Арк сингари шах,ар х,осил к,илувчи омил-
лар аникданган эмас.
28


Шах,ар маданияти ва давлатчиликни урганиш иш и- 
да Далварзин (Андижон вилояти, Ойим 
кдшлори
) (25 
га), Апщолтепа (Андижон вилояти, 13 га), Чует (Буона 
мозор, Наманган вилояти, 4 га) ва бопщалар мух,им 
ах,амият касб этади. Улар орасида Чует х,амда Д алвар­
зин ёдгорликлари мудофаа деворига ва аркка эга экан ­
лиги билан ажралиб туради. Маълумки, курсатиб утил- 
ган белгиларнинг яъни, ривожланган мудофаа тизи- 
мининг ва Аркнинг мавжудлиги шах,ар х,осил к,илувчи 
омиллардан саналади2. Шу билан бирга кдйд этиб утиш 
лозимки, айрим олимлар х,озиргача Чует ёдгорликла- 
рида мудофаа девори ва Аркнинг мавжудлигини ин- 
кор киладилар ва шу тарзда ФарБОнадаги илк урбанис- 
тик ж араёнларга шубх,а билан кдрайдилар’.
Чует маданияти таракдиётининг сунгги боекдчида 
эрамизгача булган VIII—VII аерларда Урта Осиё майда 
шах,ар-давлатлар асосида биринчи давлатчилик бир- 
лашмалари х,осил булди4. Фаргонада хдм худди ш ун­
дай ж араён лар юз берганлиги хдк,икдтга якиндир. 
Тугри, турли сабаблар туфайли ва водийдаги ш арт- 
ш ароитлар билан 
6
o f a h k
равиш да мазкур ж араёнлар 
Урта О сиёнинг бопща районларига Караганда сустрок 
амалга ошган булиши мумкин. Шунга к,арамай, Д ал­
варзин бир катор белгиларига кура (майдони, мудо­
ф аа иншоотлари, арк) шахдр ёдгорлиги макомига эга 
ёдгорлик хисобланади '.
Шу билан бирга манбаларда «Катта Хоразм», «Ка- 
димги Бак,трия подшолиги» сингари давлат бирлашма- 
лари х,ак,ида маълумотлар бор. Фаргона водийси буйича 
бундай маълумотлар йук,, ш ундай булса-да, айрим 
олимлар Кадимги Ф аргона подшолигининг (Давань) 
мавжуд булганлигини тахмин к,иладилар6. Шу сабабли 
эрамизгача булган I минг йилликнинг урталаридан ол- 
динги даврдаги Фаррона х,ак,ида суз юритганда одатда 
фак,ат «чифдом» (вох,а) типидаги кадимги давлат асос- 
ларининг пайдо булиши англашилади. М ана шу х,олни 
х,исобга олиб Фаргонада давлатчилик, афтидан, э р а ­
мизгача булган V—IV аерларда пайдо булган дейиш 
мумкин'. Бу хулоса икки тарихий далилга асосланган. 
Биринчиси: айнан мана шу даврга оид археологик то- 
пилмалар (Шурабашот маданияти) ишлаб чикдриш куч- 
ларининг ривожланганлиги (товар ишлаб чикариш ва 
савдонинг усиши) <х,ак,ида тахмин к,илишга асос б ер а­
ди. Иккинчиси: эрамизгача булган II аердаёк, куп сон-
29


ли ш ахдрлар мавжуд булган. Эрамизгача булган 136— 
128 йилларда Фарронага келган Хитой элчиси ва сайёх,и 
Чжан Цянь «Даванда 70 дан ортик, кичик ва катта 
шахдрлар бор» деб айтиб утади8.
Давань давлати хдк,идаги асосий маълумотларни 
Хитой йилномалари хдмда археологик кдзиш м алар- 
нинг натиж алари беради. Илк Хитой м анбаларида 
Фаррона — Д авань ёки Даю ань (Да-Вань — Катта 
Ван)9 деб аталган. М азкур манбаларда Фаррона худуди 
хдр хил ном билан аталган: эрамизгача булган V а с р ­
да «Лона» ёки «Полона», VI—VII аерларда — «Бо- 
хань», VII—VIII аерларда эса «Ниньюань». Бирок,, Ф ар- 
ронанинг к,адимги хитой манбаларидаги номи (Лона, 
Полона, Ниньюань) тулик, аникдаш унга кддар бир мун- 
ча вак,т угиш и лозим булди. Ф акдт 1756— 1758 й и л ­
ларда ф ранцуз хитойш уноси М. Дегинь Давань номи- 
нинг Фаррона билан борлик эканлигини аникдади. К е­
йинчалик бу ф икр куплаб олимлар томонидан куллаб- 
кувватланди. Шу муносабат билан кдйд этиб угиш 
лозимки, як,ин вакдта к,адар айрим тадк,ик,отчилар, шу 
жумладан Э. Пуллейблэнк хам Давань Сурд худудида 
жойлаш ган деб курсатар эдилар. Э. Пуллейблэнк уз 
ф и к р и н и Ф аргонада кддимги д е х ко н ч и л и к ё д го р ­
л и кл ари й уклиги билан асо сл ар эди, Д аван ь эса 
ривож ланган дехдончиликка эга булган давлат эди. 
Ю. А. Заднепровский ва бошк,а тадк,ик,отчилар том о­
нидан 50-йилларда утказилган археологик тадк,ик,от- 
лар бунинг аксини курсатади, Фаррона Урта О сиёнинг 
кддимги дехкончилик марказларидан бири булган. М аз­
кур х,олат шундан далолат берадики, Э. Пуллейблэнк 
Фаррона билан боглик, археологик материаллар б и ­
лан о лдиндан тан и ш м а й ту р и б у з х у л о с ал а р и н и
чик,арган10.
Шундай к,илиб, Хитой манбаларидаги географик тас- 
вир хамда археологик к,азишмаларнинг натиж алари- 
дан келиб чик,иб ф икр юритганда Давань давлати Ф ар­
рона водийси худудида жойлашган.
Бирок, савол тутилади: унинг чегаралари кдерлар- 
дан утган? Тан олиш лозимки, бу хдм аник, белгилан- 
маган. Турри, Даваннинг катта давлат эканлигини тас- 
дикдовчи ф икрлар мавжуд". М асалан, Ч ж ан Цяннинг

Download 5,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   60




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish