«Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти

naqshbandiyaning asosiy ma’naviy tarbiya usuli hisoblangan.

Naqshbandiya ta’limoti Bahouddin Naqshband hayotligida- yoq keng shuhrat qozondi.
Bahouddin Naqshbandning qabri azaldan ziyoratgoh hisob­lanadi. Ilgari amirlar taxtga o‘tirishdan oldin, safarga chiqayot- ganda va qaytayotganda, albatta, Bahouddin Naqshband dax- masini ziyorat qilishgan. Buxoro xoni Abdulazizxon 1544-yili Bahouddin Naqshband maqbarasi yonida ulkan bir xonaqoh qurdirgan.
Bahouddin Naqshband vafotidan keyin naqshbandiya tariqati keng yoyildi. 15-asrda Xoja Ahror Ubaydulloh Valiy bu tariqat- ning eng yirik rahnamosi sifatida maydonga chiqdi. Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Bobora- him Mashrab kabi shoidar ham naqshbandiya tariqatida edilar. Ular ijodida naqshbandiya g'oyalari keng va atroflicha targ ib etildi.
Bahouddin Naqshband haqida, uning ta’limoti xususida, naqsh- bandiy shayxlar to‘g‘risida talay asarlar yaratilgan. Birgina 0‘zbekiston FA Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti qo‘lyozmalar xazinasining o‘zida naqshbandiyaga doir 195 kitob mavjud. Jumladan, Saloh ibn Muborak al-Buxoriyning




“Anisut-tolibin va uddatus-solikin” (“Toliblar oshnasi va soliklar rahnamosi”) asari (1383)da Bahouddin Naqshbandning hayot tarzi, kashfu karomatlari va purhikmat so‘zlaridan namunalar be- riladi. Bu asar “Maqomati Hazrati Xojai naqshband” nomi bilan yuritiladi. Shu muallifning 4 qismdan iborat “Manoqibi Xoja Bahouddin Naqshband” (“Xoja Bahouddin Naqshbandning ta’rif va tavsiflari ”) asari ham bor. Bulardan tashqari Bahouddin Naqsh­bandning suyukli xalifasi Xoja Muhammad Porso yozib qoldirgan bir necha asar orqali valiylikning ta’rifi, Bahouddin Naqshband­ning tariqatdagi ilk davrlari, uning suhbatlari va hikmatli so‘zlari bilan tanishish, islom aqidasi, ibodat, shariat va tariqat ahkom- laridan bahramand bo‘lish mumkin.
0‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov tashab- busi bilan 0‘zbekistonda alloma tavalludining 675 yilligi o‘tkazilib (1993), Bahouddin Naqshband me’moriy majmuasi qayta ta’mirlandi, qo‘shimcha binolar barpo etildi. Bahouddin Naqsh­band ta’limotini o‘rganishga ahamiyat kuchaydi. Buxoro davlat universiteti huzurida “Naqshbandiya” ilmiy markazi ish boshladi. U yerda tasawufiy-irfoniy merosni tadqiq etish yo‘lga qo‘yildi. Buxoro davlat muzey-qo‘riqxonasida ham “Naqshbandiya” markazi tuzildi.





Bahouddin Naqshband maqbarasi.




AMIR TEMUR
(to‘liq ismi Amir Temur ibn Amir Tarag‘ay ibn Amir Barqul)
(1336.9.4—1405.18.2)


Amir Temur o'rta asrning yirik davlat arbobi, buyuk sarkar­da, kuchli, markazlashgan davlat asoschisi, ilm-fan va madaniyat homiysidir.
Amir Temur Kesh (hozirgi Shahrisabz) shahri yaqinidagi Xoja Ilg‘or qishlog‘ida tug‘ilgan. Amir Temurning onasi Takina xotun buxorolik. Otasi amir Tarag‘ay esa barlos urug‘ining oqso- qollaridan hamda Chig‘atoy ulusining e’tiborli beklaridan hisob­langan. Uning ajdodlari Kesh viloyatida hokimlik qilishgan. Shu bois Amir Temurning otasi amir Tarag‘ay ham yilda bir maro- taba Hi daryosi bo‘yida xon tomonidan chaqiriladigan el-yurt beklarining qurultoyiga taklif etilar va u bunday yig‘inlarda mut- tasil qatnashar edi. Shu bilan birga u, temuriylar davrining mash- hur tarixnavisi Sharafuddin Ali Yazdiyning ta’kidlashiga kora, “ulamo va sulaho va muttaqiylarg‘a mushfiq va mehribon erdi va bularning majlisiga borur erdi...”. Tarag‘aybek piri shayx Sham- suddin Kulolni ayniqsa chuqur ehtirom qilgan. Keyinchalik shayx Kulol Amir Temurning ham piri bo'lgan. Tarag‘aybek 1360' yilda vafot etgan.




Amir Temurning yoshligi Kesh-
Ja kechdi. Yetti yoshga to'lgach,
otasi uni o‘qishga berdi. Amir Te-
_mUr yoshlik chog‘laridanoq maxsus
murabbiylar nazorati ostida chavan-
dozlik, ovchilik, kamondan nishon-
ga otish, boshqa turli mashq va
harbiy о‘уЫ^аг bilan mashg‘ul
bo'lgan. Shu asnoda Amir Temur
tulporlarni saralab ajrata oladigan
mohir chavandoz va dovyurak ba-
hodir bo‘lib voyaga yetgan. Amir
Temur tabiatan og‘ir, bosiq, teran
fikrli va idrokli hamda nihoyatda
ziyrak, kishilardagi qobiliyat, fazi-
lat, ayniqsa, samimiyatni tezda
fahmlab oladigan inson bo‘lgan. Shu
tufayli o‘spirinlik chog‘laridayoq atrofiga tengqurlari orasidan sa-
doqatli do‘stlarni jalb qila olgan. Uning atrofiga bolalikdagi do‘stlari
va maktabdoshlari (Abbos Bahodur, Jahonshohbek, Qimori inoq,
Sulaymonshohbek, Idiku Temur, Sayfuddinbek, Hindushoh, Qar-
qara va boshqalar) to‘planishib, birgalikda mashq qilishar, mu-
sobaqalarda ishtirok etishar edi. Asta-sekin ular navkar boTishdi
va harbiy guruhga birlashib, harbiy bo‘linma sifatida shakllanish-
di. Keyinchalik ular Amir Temur qo‘shinida lashkarboshilik dara-
jasigacha ko‘tarilganlar.
Amir Temur o‘zining ilk harbiy faoliyatini qo‘l ostidagi navkar- lari bilan ayrim viloyat amirlariga xizmat qilishdan boshlagan; ularning o‘zaro kurashlarida qatnashib, jasorat ko‘rsatgan, jang- larda chiniqqan, harbiy mahoratini oshirgan. Dong‘i butun