“Uzacademia” scientific-methodical journal

“UzACADEMIA” scientific-methodical journal
168 
www.academiascience.uz
GALILEY ISHLARINING EKSPERIMENTAL METODNING 
RIVOJLANISHIDAGI AHAMIYATI 
 
Hamidova Sarvinoz 
Fizika va astronomiya ta‟lim yo‟nalishi talabasi 
Ilmiy rahbar: dots. D.I.Kamalova 
 
Annotatsiya.
Ushbu maqolada buyuk qomusiy olim Galileo Galileyning ilmiy 
merosi hamda uning ishlaridagi ma‘lumotlarning eksperimental metodning 
rivojlanishi jarayonida tutgan o‘rni va ahamiyati bayon etilgan. 
Kalit so‟zlar.
 Galileo Galiley, fizika, eksperimental metod, Oy, Quyosh. 
Mashhur italyan fizigi va astronomi Galileo Galiley (1564-1642) Piza shahrida 
tug‘ildi. 11 yoshiga qadar maktabga qatnadi. So‘ngra, o‘sha davr taomiliga ko‘ra, 
uning tarbiyasi va ma‘lumot olishi cherkovda davom etdi, u yerda Galiley lotin va 
yunon yozuvchilarining asarlari bilan tanishdi. 1581-yilda Galiley tibbiyotni 
o‘rganish uchun Piza universitetiga o‘qishga kirdi. Bu yerda u birinchi marta 
Aristotel, Evklid, Arximed asarlarini o‘qib chiqdi. Matematika va mexanikaga 
ishtiyoqi bo‘lgan Galiley universitetni tashlab, 4 yil Florensiyada matematikani 
o‘rgandi. Ana shu davrda uning gidrostatikaga bog‘liq bo‘lgan birinchi ilmiy 
asarlarini (u metall qotishmalarning tarkibini aniqlaydigan tarozi ixtiro qildi) va 
jismlarning markazining rolini aniqlashga doir asarlarini yozdi. 
1589-yildan boshlab, Galiley dastlab Pizada, so‘ngra ilmiy tadqiqotlarini davom 
ettirgan holda Paduyada matematikadan dars berdi. Galileyning Paduyadagi hayot 
davri (1592-1610) ilmiy faoliyatining eng gullagan davri hisoblanadi. U inersiya 
qonunini ochdi, bu qonunga ko‘ra, agar jismga hech qanday ta‘sir qilmasa, jism 
qancha uzoq muddat bo‘lmasin o‘zining tinch holatini yoki to‘g‘ri chiziqli va tekis 
harakatini saqlaydi. Galiley jismlarning erkin tushish qonunlarini, qiya tekislikdagi 
harakatini, gorizontga ma‘lum burchak ostida otilgan jismning harakat qonunlarini 
o‘rgandi. Tebranishlar davri amplitudaga bog‘liq emas ekan. Mayatniklarning bu 
xossasi izoxronlik deyiladi. 
Kattalashtiruvchi optik truba – teleskop orqali osmonni kuzatgan birinchi inson 
mashhur italyan olimi Galiley (1592-1609) bo‘lganligi barchaga yaxshi ma‘lum. 
1608-yilda Galiley Gollandiyada ko‘rish trubasi kashf qilinganligidan xabar 
topdi. Uning miyasiga o‘sha davr uchun nihoyatda dadil hisoblangan fikr, o‘sha 
ko‘rish trubasini tungi osmonga qaratish va osmon jismlarini kuzatish fikri kelib 
qoldi. Shundan so‘ng 1609-yilda Galiley fan tarixidagi dastlabki ikki teleskopni 
yasadi. Ular hali u qadar takomillashmagan edi. Kichik teleskop narsalarni 3 marta, 

---

“ILM-FAN VA TA’LIMDA INNOVATSION YONDASHUVLAR, MUAMMOLAR, TAKLIF VA YECHIMLAR” 
MAVZUSIDAGI 23-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-ONLAYN KONFERENSIYASI