Uygur, qaqauz, quzey

(Şamil Ə., 2006, 4:177).
1957-ci ildə Z.A.Pokrovskaya ilə birlikdə kiril əlifbası əsa- 
sında qaqauz əlifbasını yaratmışdır. İlk qaqauz romanını yazan, 
qaqauzların ilk peşəkar rejissoru və dramçısı Dionis Tanasoğlu 
olmuşdur.
Kişinyov Pedaqoji İnstitutunun tarix-ədəbiyyat, Leninqrad 
Teatr İnstitutunun aktyorluq fakültəsini bitirən Dionis Tana- 
soğlu Bakıda filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi al- 
mışdır. “Çal türküm” (Səslən, nəğməm) və “Adamın işləri” 
(1969), “Xoşluk”(Səadət) (1970), “Gənclik türküləri” (1975) 
kitablarını nəşr etdirən şair yeni qaqauz ədəbiyyatının inkişa- 
fına güclü təsir göstərmişdir. “Ana dilim” adlı şeirində dilini 
şirin bala, salxım çiçəyinin qoxusuna, gözəl səsə bənzədir və 
onun qorunmasının vacibliyini belə təsvir edir:

---

Dili lääzım bilelim 
Biz ona inan evladız,
Dili hiç kaybetmeyelim,
Salt onunnan biz insanız!
(“Ana sözü”)
Tanasoğlunun lirik şeirləri də, vətənpərvərlik və siyasi məz- 
munlu şeirləri də nəğmə mətnlərini xatırladır:
Ana tarafım,
Sevgili topraam!
Bucak vatanım,
Gagauzstanım!
(“Qaqauzstanım”)
D.Tanasoğlunun 1906-cı ildə qaqauzların öz haqları uğrun- 
da mübarizəyə qalxmasından bəhs edən “Bucakda yalın” pyesi 
1978-ci ildə Komrat şəhərində özfəaliyyət kollektivi tərəfındən 
göstərilmişdir. Bununla da qaqauz ədəbiyyatında dramçılığın 
əsası qoyulur. İstedadlı dramçı kimi tanınan D.Tanasoğlu “Oğ- 
lan, həm Länka”, “Bucakta yalın”, “Keykavus” pyeslərini yaz- 
maqla yanaşı, dünya ədəbiyyatı klassiklərinin də bir sıra əsər- 
lərini ana dilinə çevirmişdir. Onun poeziya sahəsində də tər- 
cüməçilik fəaliyyəti uğurlu olmuşdur. Belə ki, A.S.Puşkin, 
M.Y.Lermontov, A.Krılov, A.A.Nekrasov, V.V.Mayakovski, 
A.T.Tvardovski, M.Eminesku, E.Bukov, Səməd Vurğun, Aşıq 
Ələsgər və b. şairlərin əsərlərini qaqauz türkcəsinə çevirdiyi 
kimi, öz əsərlərini də rus, moldovan dillərinə, eləcə də Azər- 
baycan, türkmən və tatar türkcəsinə çevirtdirmişdir.
Qaqauz türkcəsində dərsliklərin hazırlanmasında böyük 
əməyi olan şair uşaqların başa düşəcəyi tərzdə vətənpərvərlik 
şeirləri yazmış və Türk dünyasının ədəbi örnəklərini də ilk də- 
fə dərs kitablarına qoymuşdur. Qaqauzların muxtariyyat əldə

---

etmək uğrunda mübarizəsinə sözü və səsi ilə qatılan D.Ta- 
nasoğlu “Qaqauzstan” adlı iki şeirin də yazarıdır.
Onun “Uzun karvan” romanı qaqauz ədəbiyyatında hadisə 
kimi qarşılanmışdır. Q.Q.Markesin “Yüz il tənhalıqda” roma- 
nından sonra Çingiz Aytmatovun “Ağ gəmi”, “Dəniz kənarıyla 
qaçan Alabaş”, “Əsrə bərabər gün”, “Edam kötüyü”, Azər- 
baycanda Mövlud Süleymanlının “Köç”, Yusif Səmədoğlunun 
“Qətl günü” və b. romanları meydana çıxmışdır. “Uzun karvan” 
romanında da həmin əsərlərdə olduğu kimi, xalqın keçmişdən 
bu günə gəldiyi yol miflərin dili ilə oxucuya çatdırılmışdır.
“Uzun karvan” romanı bir uşağın qocadan öz xalqının tarixi, 
dədə-babalarının keçib gəldikləri yol barədə soruşması ilə 
başlayır və sual-cavab şəklində davam etdirilir. Yazar bəzən 
roman üslubundan uzaqlaşaraq tarixi faktları bir araşdırıcı kimi 
versə də, oxucusunu yormur. Əksinə, oxucuya türk xalqlarının 
tarixi, oğuzların keçdiyi yol, tarixin müxtəlif dönəmlərində 
oğuzların bir qolu olan qaqauzların oynadıqları rol haqqında 
maraqlı bilgiləri bədii şəkildə təqdim edir.
SSRİ Yazarlar İttifaqının üzvü olan Tanasoğlu kiril əlifbası 
əsasında yaradılmış yeni qaqauz əlifbası ilə çap olunan ilk 
kitabın-“Bucaktan sesler” toplusunun tərtibçisidir.