Uygur, qaqauz, quzey

III
cild, səh. 301 və IV cild, səh. 526).
Doğulduğu bölgədə xarakterik olan bir “işdə” - qız qaçırma- 
da (gəncliyində dostuna sevdiyi qızı qaçırmasına kömək edib- 
miş) iştirak etdiyinə görə həbs edilib Sibirə sürgünə göndərilir.

---

Sibirdə olarkən vətən həsrətli, nisgilli və zəmanəsindən, mə- 
murların özbaşınalığından, haqsızlıqdan, ədalətsizlikdən bəhs 
edən şeirlər yazmışdır. Vətənə döndükdən sonra da yazı üslu- 
buna sadiq qalmışdır. Onun şeirləri arasında aşiqanə, lirik nəğ- 
mələr olsa da, yaradıcılığının əsasını zəmanədən şikayət, düş- 
mənlərinin ona etdikləri pisliklər, məmurların isə haqsızlıqlara 
göz yummalarının tənqidi təşkil edir. Gözəl şeirləri ilə xalqının 
qəlbini ovsunlayan şairi düşmənləri, təxminən, 1879-cu ildə öl- 
dürtdürürlər. 
(Kazak Yırçı, 2001, ASE, 1980:526, 4-cü cild).
Yırçı Kazakın ağrılı-acılı ömür yolu və zəmanədən narazılıq 
dolu şeirləri Sovet ideoloqlarının işinə yarayır. Hətta rəsmi və 
ciddi nəşr sayılan ensiklopediyalarda onun haqqında “...qumuq 
ədəbiyyatının banisi. Aşiqanə və fəlsəfı didaktik şeirlər yaz- 
mışdır. Feodal sarayında kəniz olan sevgilisini qaçırmaqda 
dostuna kömək etdiyi üçün Sibirə sürgün edilmişdir... Sürgün- 
dən qayıtdıqdan sonra bəyləri və knyazları ifşa edən şeirlər 
yazmışdır” kimi bilgi verilir 
(ASE, 1980: 526, 4-cü cild).
Qumuq ədəbiyyatşünaslarının Yırçı Kazakın yaradıcılığına 
daha çox önəm vermələrinə səbəb orada haqsızlığa, zülmə, 
ədalətsizliyə etiraz, insanları düzlüyə, doğruluğa, xeyirxahlığa, 
yardımsevərliyə çağırış notlarının güclü olmasıdır. Sovet döv- 
ründə tərbiyə almış ədəbiyyatşünaslar buna bir sinfi mübarizə 
motivi kimi baxmağa çalışmışlar.
Əslində Yırçı Kazak sinfi mübarizədən uzaq, cəmiyyətdəki 
nöqsanları, ayrı-ayrı adamların pis əməllərini kəskin tənqid 
edən, beləliklə, insanları tərbiyələndirməyə çalışan bir sənət- 
kardır. Çox vaxt Yırçı Kazakla Mahammat apendi Osmanovu 
qarşı-qarşıya qoymuşlar.
Göründüyü kimi, onun həyat və yaradıcılığına bir sinfi mü- 
barizə donu geyindirmişlər.

---