Uygur, qaqauz, quzey

3.8. Uşaq ədəbiyyatı
Qaraçay-malkar yazılı ədəbiyyatı yaranmağa başladığı ilk 
günlərdən uşaq ədəbiyyatının inkişafına xüsusi diqqət yetiril- 
mişdir. İsmail Aqbayovun 1916-cı ildə Tbilisidə çap olunan 
“Ana tili” kitabında (bu kitab qaraçay-malkarca çap olunan ilk 
dərs kitabıdır), İslam Kırımşamxalovun da əsərləri verilmişdir 
və onun uşaqlar üçün yazdığı maraqlı ədəbi nümunələrə rast gə-

---

lirik. Sonrakı dövr yazıçı və şairlərin əsərləri arasında da uşaqlar 
üçün yazılmış bədii ədəbiyyat örnəklərini görmək mümkündür.
Vətənə qayıtdıqdan sonra şair və yazıçılar ədəbi fəaliyyət- 
lərini davam etdirərək, boşluğu doldurmağa çalışsalar da, üzər- 
lərində güclü senzor nəzarəti vardı. Sürgün illərinin acılarını 
olduğu kimi təsvir etmək yasaqlanmışdı. Ədəbi yaradıcılıqda 
estafeti gənc nəslə verməklə xalq ənənələrinin yaşaması üçün 
zəmin yaradıldı. Yeni əsərlər çap olunur, qaraçay poeziyasının 
inkişaf yolları müəyyənləşdirilirdi. Əsərlərin rus dilinə tərcümə 
edilməsi qaraçay ədəbiyyatının çoxmillətli ölkədə tanınmasına 
səbəb olurdu. Dirçəlmiş qaraçay poeziyasının ilk nümunələri 
olan kitablarda O.Xubiyevin, X.Bayramukovanın, A.Söyün- 
cevin, N.Xubiyevin, A.Ebzayevin, X.Caubayevin və başqala- 
rının şeirləri dərc olunmuşdu. 1960-cı illərdə qaraçay poeziyası 
da önəmli uğurlar əldə etmişdi. Şeirlərin yeni nəzəri quruluş 
metodları işlənib hazırlanırdı. Sərbəst şeirə meyl artırdı.
3.9. 
Ədəbiyyatda yeni yüksəliş və milli mövzuların önə
çıxması
1970-80-ci illərdə məşhur qaraçay şairləri lirikanın inkişafına 
daha çox diqqət yetirmişlər. Gənc nəslin istedadlı nümayəndələri 
sərbəst vəzndə daha çox yazır, yenilik axtarışı ilə şeirin inkişaf yol- 
larını müəyyənləşdirməyə çalışırdılar. A.Akbayev, B.Lauranov, 
Turkliyev, J.Sozarukov, K.Salpaqarova, D.Mamçuyeva və b. poe- 
ziyanın müxtəlif janrlarında-mahnı mətnləri, sonet, ballada, poema 
və s. yazdıqları üçün bu janrlar getdikcə təkmilləşirdi, yazıçıların 
sənətkarlığı yüksəlir, poeziya yeni üslublarla zənginləşirdi.
Sovet ədəbiyyatına 1960-cı illər nəsli kimi daxil olmuş ədə- 
bi mühitin təsiri ilə qaraçay-malkarlarda da Tanzila Zumaku- 
lova, İbraqim Babayev, Bayçora Soslanbekov, Salix Qurtuyev, 
Svetlana Mottaiyeva, Ali Bayzullayev, Muxamat Moqayev,

---

Muradin Ölmezov, Abdullah Beqiyayev, Bilal Laupanov, Sa- 
kinat Musukayeva, Rakay Semenov və b. istedadlı ədiblər 
meydana çıxmışdı. İndi onların əsərlərinin mövzusu da, yazı 
manerası da dəyişmişdir. Onlar vətənin, millətin tarixindən, 
başlarına gətirilən müsibətlərdən yazır, xalq yaradıcılığının 
zəngin poetik formalarından bacarıqla istifadə edirlər.
Aşkarlıq və yenidənqurma hərəkatından bəhrələnən qaraçaylar 
“Camağat“, “Alan“, malkarlar “Birlik“ ictimai təşkilatlarını qur- 
muşlar. Yazıçı və şairlərin əsərləri “Nur“, “Şohluk“, “Töre“ jur- 
nallarında, “Zaman“, “Mingi tav“, “Üyge igilik“ və b. qəzetlərdə 
çap olunur. Çox təəssüf ki, iqtisadi çətinlikdən qəzet və jumallar 
müntəzəm çap olunmadığı kimi, yazıçı və şairlər də əsərlərini 
vaxtında nəşr etdirib oxucuların mühakiməsinə verə bilmirlər.
Sonuc
Müstəmləkəçilər xalqları nə qədər bir-birindən ayırmağa 
çalışsalar da, insanların dünyagörüşləri genişləndikcə, oxuyub 
yeni bilgilərə yiyələndikcə yetərincə milli kimliyini ortaya 
qoymağa, zor şərtlər altında olsa belə həqiqəti yazmağa, doğru 
olanı xalqa çatdırmağa çalışacaqlar. Bunu qaraçay-malkar 
ədiblərinin timsalında da görmək olar. Belə ki, Qaraçay-Çər- 
kəz Muxtar Vilayətində şagirdlər üçün 1976-cı ildə hazırlan- 
mış “Ana literatura” dərsliyinə qaraçay yazıçı və şairləri ilə 
yanaşı, Kabarda-Balkar Muxtar Respublikasında yaşamış, yəni 
bu günün bölgüsünə görə malkar ədibləri hesab edilən Qaysın 
Quliyevin, Canakayıt Zalixanovun, İssa Botaşovun, Xabi Xat- 
sıyevin də əsərləri daxil edilmişdir. Həmin dərsliyin 1988-ci 
ildə hazırlanmış yeni nəşrində Kazim Meçiyevə də geniş yer 
ayrılmışdır