Uygur, qaqauz, quzey

(Hayatı B., 1991:87). 
və s. kimi oxumuş, təhsil almış 34 min 
din adamı həbs edildi. Azsaylı bir xalqdan bu qədər insanın 
məhv edilməsi onun ədəbiyyatının məhv edilməsi demək idi. 
Çünki bu insanlar folkloru yaratmaq və təbliğ etməklə yanaşı, 
yeniyetmələrə dərs keçir, yazılı ədəbiyyat formalaşdırır və yeni 
nəsil yazıçı, şair və bilginlər yetişdirirdilər.

---

1930-cu ildə qaraçay-malkarlar kolxozlaşmamn əleyhinə 
çıxdılar. Abdulkərim Xasanın başçılığı ilə xalq dörd günə böl- 
gəni bolşeviklərdən təmizlədi. Əslində bu, yaşam mücadiləsi 
idi. Xalqın əlindən torpağı, mal-qarası alınmış, bir sözlə, insan- 
lar yaşamlarını təmin edəcək vasitələrdən mərhum edilmişdi. 
Üsyan Sovet hərbi hissələri tərəfindən qəddarlıqda yatırıldı. 
Kəndlər dağıdıldı, minlərlə insan öldürüldü - 3 min adam 
güllələndi, 17 min nəfər həbsxanalara və sürgünlərə göndərildi 
(Hayatı B., 1991:90).
Bütün bunlar azmış kimi, 1937-ci ildən başlayaraq Sovet 
hakimiyyətinin qurulmasında, bolşeviklər partiyasının bölgədə 
möhkəmlənməsində xidməti olan milli kadrlar başda olmaqla 7 
min insana “xalq düşməni,, adı verilərək həbs edildi və gül- 
lələndi. Bu da əhalinin hər 14 nəfərindən biri demək idi.
İkinci Dünya Savaşı isə qaraçay-malkar xalqı üçün əsl fa- 
ciəyə çevrildi. Əli silah tuta bilənlər - 17 yaşından 55 yaşına- 
dək kişilər Sovet ordusuna səfərbərliyə alınıb Almaniyaya qar- 
şı döyüşə göndərildi. Yüzlərlə insan dağlara çəkilərək partizan 
savaşına başladı. Onlar müstəqillik naminə Sovet xüsusi xid- 
mət orqanlarına və alman ordularına qarşı vuruşa atıldılar. Al- 
man orduları Qafqazdan geri çəkildikdən sonra Sovet xüsusi 
xidmət orqanlarının yaratdığı cəza dəstələri dağlara sığınmış 
insanların üzərinə təyyarələrlə, tank və toplarla hücuma keçdi. 
5 malkar kəndi yerlə yeksan edildi. Ullu qaraçay qalasındakı, 
Kart Curt, Uçkulan və Xursuk kəndlərindəki müqavimət hərə- 
katı iştirakçıları da məhv edildi