Ўқувмодулибирликлари: Қурилишбоп қоришмаларнингтурлари, синфлари

Мураккаб қоришманингтаркибиниҳисоблаш. Мураккаб қоришманингтаркибиниҳисоблашучунқуйидагимаълумотларнибилишкерак: қоришманингмаркасиR_қор, ёйилувчанликдаражаси, цементнингфаолликдаражасиR_ц, тўкмазичлигиr_т, минерал қўшимчанингтури, минерал қўшимчахамиринингзичлиги.
Дастлабзарурмаркада қоришмаҳосил қилишучун1 м³ қумга қанчацемент қўшишкераклигиҳисоблабчиқарилади, сўнгра қоришма қолипига қулайжойлашадиганва қатламланмайдиганбўлишиучунунга қанчаминерал қўшимча қўшишкераклиги (оҳакёкигилҳамиринингмиқдори), тахминийсувсарфианиқланади.
1 м³ қумгааралаштириладигантўкма-бўшҳолатдагицементсарфи (кг) қуйидагиифодаёрдамидатопилади:

буердаR_кор-қоришманингбелгиланганмаркаси, 0,1 МПа; R_ц- ДАСТгамувофиқ, пластик қоришмадантайёрланганнамуналарнисинашдацементнингфаоллиги(қоришмагапортландцементишлатилгандаКқ1; қоришмагапуццоланцементёкитошқоллипортландцементишлатилгандаКқ0,88).
1 м³ қумгасарфланадиганцемент, м³;
.
буердаr_т – тўкилган-бўшҳолатдагицементнингзичлиги, кг/м³;
r_тқ1100 кг/м³; деб қабул қилинади.
1 м³ қумгасарфланадиганоҳакёкигилхамиримассаси, кг;

1 м³ қумгасарфланадиганоҳакёкигилхамириҳажми, м³:

Оҳакхамиринингзичлиги 1400 кг/м³, 5% қумаралашпластиклой (гилхамири) нингзичлиги - 1300 кг/м³, 15% гача қумаралашганўртачапластиклойнингзичлигиэса 1450 кг/м³деб қабул қилинади.
Амалдаоҳаксутиишлатилади, унинасосёрдамидаосонликчақуйишмумкин. Оҳаксутимеъёринишундайбелгилашкеракки, ундаги (зичлиги 1200 кг/м³) оҳакмиқдори 25 % ниташкилэтсин.
Мураккабқоришматаркибидагиматериалларнингҳажмийнисбатинианиқлашучунҳарбирматериалсарфиницементҳажмигатақсимлашкерак:

Зарурдаражадаёйилувчан қоришмаҳосилбўлишиучунҳар1 м³ қумга қўшилаодигантахминийсувмиқдори:

буердаQ_ц ваQ_қўш- 1 м³ қумгатўғрикеладиганцемент, оҳакёкилой (гил) сарфи, кг; r_т- анорганик қўшимчанингзичлиги, кг/л.
Ҳисоблабчиқарилгансувсарфиганамуна-қоришматайёрлашйўлибилананиқликкиритилади.
Намуна-қоришматайёрлаш.Қоришматайёрлашучункеракбўладиганматериалларсарфиюқоридакўрсатилганифодаларёрдамидаҳисоблабчиқарилгандансўнг5 лҳажмиданамуна-қоришматайёрланади. Бунингучунталаб қилинадиганматерилларюқоридагиҳисобларгаасосланиб, торозидаалоҳида-алоҳидатортилади. Тоғарадаги қумгацемент қўшилиб, куракчаёрдамидаяхшилабаралаштирилади, сўнграунгаоҳакхамири (ёкилой) қўшилади, яхшилаб қориштирилганиданкейинзарурмиқдордасув қуйиладивааралашма 3-5 минутдавомидакавлабтурилади.
Қоришманингёйилувчанлигигастандартконуснингчўкишдаражасига қараббаҳоберилади. Конуснингҳақиқийчўкишдаражасибелгиланганмеъёрданфарқ қилса, қоришманингтаркибикерагичаўзгартирилади. Масалан, бетонконусбелгилангандаражаданкўпчўкса, қоришмада қуммиқдорининамунагасарфланган қуммиқдорининг 5-10 %ига, конусбелгилангандаражаданкамчўкса, сувмиқдорининамунагасарифлангансувмиқдорининг 5-10 %игакўпайтиришкерак; шу тарздаҳосил қилинган қоришма 5 минутдавомидааралаштирилганданкейинёйилувчанлигиянатекширилади, зарурбўлса, қоришматаркибигаянаўзгартишкиритилади, талаб қилингандаражадаёйилувчан қоришмаҳосилбўлгунга қадарунингтаркибишутарздаўзгартирилаверади.
Кўнгилдагидек қоришмаҳосилбўлгач, ундан 70,7 70,7 70,7 ммўлчамликубнамуналартайёрланади. 28 кун қуритилганкуб-намуналарнисинашнатижаларигаасосланиб, қоришманингмаркасиваунинглойиҳаланганмаркагамослигианиқланади.
28 кунликкуб-намунаўрнига 7 ёки 14 кунликнамунанисиновданўтказсаҳамбўлади. Буҳолдаолинганнатижаларни 28 кунликкуб-намунанингмаркасигаайлантирибҳисоблаш, бунингучун қуйидагимаълумотларданфойдалаништавсияэтилади:

Куб-намунанинг қуритилишмуддати, кун	3	7	14	28	60	90
Қоришманингмустаҳкамлиги,%	33	55	80	100	120	130

Бумаълумотларпортландцемент, тошқоллипортландцементёкипуццоланпортландцемент қўшилган қоришмаларгатаълуқлидир.