Ўқувмодулибирликлари: Қурилишбоп қоришмаларнингтурлари, синфлари

11-жадвал. Тошдеворларватайёртемир-бетон қурилмаларданйиғиладиганбиноларни қуришучун қоришмалартаркиби (ҳажмибўйича)

Цемент маркаси	Қоришмаларучунтаркиблар
	200	150	100	75	50
Цемент-оҳакли қоришмалар
500 400 300 200	1:0,2:3 1:0,1:2,5 - -	1:0,3:4 1:0,2:3 1:0,1:2,5	1:0,5:5,5 1:0,4:4,5 1:0,2:3,4	1:0,8:7 1:0,5:5,5 1:0,3:4 1:0,1:2,5	- 1:0,9:8 1:0,6:6 1:0,3:4
Цементли қоришмалар
500 400 300 200	1:3 1:2,5 - -	1:4 1:3 1:2,5 -	1:5,5 1:4,5 1:3 -	1:6 1:5,5 1:4 1:2,5	- - 1:6 1:4

Цементли қоришмаларнингпластиклигиниоширишучунуларнингтаркибигаодатдацементмассасибўйича 0,03-0,2% органикпластификаторлар қўшилади.

Деворларнипанелларвайирикблоклардантиклашда, қишшароитларидаодатдаги ғиштдантеришда қоришманингмустаҳкамликбўйичамаркасилойиҳадагитавсияларгамувофиқ, шунингдекташқиҳавоҳароратиниҳисобгаолиббелгиланади. Ҳавонингкунликўртачаҳарорати- 3⁰Сгачабўлганда қоришмамаркасиёзвақтидагимаркасинингўзи қолдирилади, - 4 дан 20⁰Сгачаҳароратдаунингмаркасибирдаража, - 20⁰Сданпастҳароратдаиккидаражаоширилади.
Деворлар ғиштданмузлаш мумкин булганшароитидатерилганда қоришмаҳароратиташқиҳавоҳароратигабоғлиқ бўлади:

Ташқиҳавоҳарорати,^0С	10 гача	11дан - 20 гача	20 данпаст
Қоришмаҳарорати, ^0С	10	15	20

Қоришмаларнииссиқ сувваиситилган қум (ортиғибилан 60⁰С) ишлатиб (кўпибилан 80⁰С) иситилган қоришмаузелларидатайёрлашлозим. Қоришманингмузлашҳароратинипасайтиришучунунингтаркибига қўшимча - қоришсувимассасибўйича 5 % миқдорданатрийнитритикиритиштавсия қилинади.
Қоришмаишжойида қопқоқлииситилганяшиклардасақланади, ҳавоҳарорати 10⁰Сданпастбўлмагандаяшикнингтагивадеворлариорқалитрубкалиэлектриситгичларбиланиситилади.Тутиб қолганёкимузлаган қоришмани қайноқ сувбиланиситишваишлатишмаънэтилади. Ёзгишароитлардаҳам, қишкишароитлардаҳамкўп қаватлийирикпанеллибиноларнитиклашдацемент-қумпастамуваффақиятлиишлатилади. Пастатаркиби 1:1 (портландцемент: майда қум) тайёр қуруқ аралашмаларданбевосита қурилишмайдончаларидатайёрланади.Цемент-қумпастасинитайёрлашдамузлашга қаршипластификацияловчи қўшимчасифатиданатрийнитритэритмасикиритилади. Цемент-қумпастанингюпқа қатлами 28 кунликбўлганда 40 МПагачамустаҳкамликкаэгабўладивапанелларнипухтабириктиради. Ташқиҳарорат - 10⁰Сгача қишкишароитларданатрийнитритицементмассасибўйича 5 % миқдорида, -20⁰Сгачаҳароратда 10 % қўшилади. Охиргиҳолдацемент-қумпаста 28 кунданкейин 10 МПагаяқинмустаҳкамликкаэгабўлади. Баҳордамусбатҳароратдаунинг қотишидавомэтадивамустаҳкамлиги 30-40 МПагаетади.

5-§. Пардозлаш қоришмалари

Пардозлаш қоришмаларииккиасосийтурга: одатдагисувоқ қоришмалариваманзарабериш қоришмаларигабўлинади.

Ишлатилишсоҳасига қарабсувоқ қоришмалариташқисувоқ ваичкисувоқ қоришмаларигабўлинади. Сувоқ қоришмаларицементлар, цемент-оҳак, оҳак, оҳак-гипсвагипсбоғловчиларасосидатайёрланади. Сувоқ қоришмаларинингтаркибиуларнингвазифаларивабиноларданфойдаланишшароитларига қараббелгиланади. Сувоқ қоришмаларизарурдаражадасурилувчанбўлиши, асосбиланяхшибоғланишивасувоқдадарзларбўлмаслигикерак.
Сувоқ қоришмаларинингсурилувчанлигистандартконусниботиришчуқурлигибилананиқланадивасувоқ қатламиучунишлатиладиган қумнингйириклигитурличабўлади.
Механизациялаштирилганусулдасувашдатайёрлаш қатламиучун қоришмасурилувчанлиги 6-10 смни, қўлбилансувашдаэса 8-12 смниташкил қилади. Бундаэнгйирик қум2,5 ммданкаттабўлмаслигикерак. Пардозлаш қатлами қоришмаларинингсурилувчанлигиодатда 8-12 смбўлади. Уларэнгйирикдонаси1,25 ммбўлганмайда қумдантайёрланади.
Хоналарҳавосинингнисбийнамлиги 60 % гачабўлгандабиноларичкидеворлариваоралиқ ёпмаларинисувашучуноҳакли, гипсли, оҳак-гипсливацемент-оҳакли қоришмаларданфойдаланилади. Биноларнингташқидеворларинисувашучунцемент-оҳакли қоришмаларишлатилади. Деворларнингмунтазамравишданамланадиганпойпешлари, белбоғлари, карнизларвабошқаучасткаларинингташқиюзаларинисувашучунпортландцеметасосидатайёрланадиганцементва цементоҳакли қоришмаларишлатилади.
Манзаралирангли қоришмалардеворпанелларивайирикблокларнингсиртқиюзаларинизаводнингўзидапардозлашучун, шунингдекбинофасадларинипардозлашважамоатбинолариичинипардозлашучунмўлжалланган. Манзарали қорималардабоғловчисифатидаоқ, рангливаодатдагипортландцементлар, биноларичинирангдор қилибсувашучунэсаоҳаквагипсишлатилади. Тозакварц қумвагранит, мармар, ҳарсангтош, оҳактошвабошқарангливаоқ тоғ жинсларинимайдалаболинган қумранглидекоратив қоришмалардатўлдирувчибўлибхизмат қилади. Пардозлаш қатлами қоришмасинингтаркибигаунчакаттабўлмаганмиқдордаслюда, вермикулитёкимайдаланганшишакиритилади. Бўёвчиларсифатидаишқоргачидамливаёруғгачидамлитабиийвасунъийпигментлар (темирлисурик, охра, мўмиёулътрамаринвабошқалар) ишлатилади. Деворпанелларивайирикдеворблокларинингўнгюзаларинипардозлаш, шунингдекбиноларфасадинисувашучунишлатиладиганманзарали қоришмалартемир-бетонпанелларнипардозлашучунсиқилишгамустаҳкамлигибўйичакамида 150 маркагаваенгилбетонлардантайёланганпанелларнипардозлашҳамдабиноларнингфасадларинисувашучун 50 маркагаэгабўлишларикерак. Манзарали қоришмаларнингсовуққачидамлиликмаркасикамидаСЧ 35 бўлишикерак. Қоришмаларнингсувшимиболиши 8 % даношмаслигикерак.

6-§. Махсус қоришмалар
Қурилишдаишлатиладиганмахсус қоришмаларганамданҳимоялаш, инъекцион, акустикварентгеннуриданҳимояловчи қоришмаларкиради.
Намданҳимоялаш қоришмаларидансуюқ маҳсулотларучунмўлжалланганҳархилсиғимларнингюзаларинипардозлаш, ертўладеворларивабошқаларнипардозлашдафойдаланилади. Уларпортландцемент, сульфатгачидамлипортландцементвасувўтказмайдиганкенгаювчицементасосидатайёрланади. Намданҳимоялашсувоқ учун қоришмаларнингтахминийтаркиби 1:2,5 ёки 1:3,5 (цемент:қуммассасибўйича). Бу қоришмаларнингсувўтказмовчанлигиниоширишучунтайёрлашжараёнидауларнингтаркибигаҳархилзичловчи қўшимчалар (натрийалюминати, хлорлитемир, битумэмульсияси, латексва бошқалар) киритилади.
Инъекцион қоришмаларолдиндантарангланган қурилмалардаарматуранизанглашданҳимоялашмақсадидаканалларнитўлдиришучунхизмат қиладилар. Улармайда қумасосидатайёрланганцемент-қум қоришмасикўринишидаёкицементхамирикўринишидабўлишларимумкин. Боғловчисифатида 400 маркаливаунданюқорипортландцементданфойдаланилади. Уларнингсарфи1 мцемент-қум қоришмасиучун 1100-1400 кгва1 ммцементхамириучун 1300-1600 кгбўлишикерак. Инъекцион қоришмамаркасикамида 300 бўлиши керак. Қоришмааралашмасининг қовушоқлигиникамайтиришучунунингтаркибигасирт-фаолмоддалардан (СДБвамилонафт) цементмассасибўйичаортиғибилан 0,2 % миқдорда қўшилади.
Акустик қоришмалартовушютувчисувоқларҳосил қилишучунишлатилади. Боғловчиларсифатидапортландцемент, шлакопортландцемент, оҳак, гипсёкиуларнингаралашмасиданфойдаланилади. Ғоваклиенгилматериаллардан: пемза, перлит, керамзитвабошқалардантайёрланган 3-5 ммйирикликдагибиттафракцияли қумлартўлдиргичларбўлибхизмат қилади. Боғловчимиқдориватўлдиргичнингдонадортаркибиакустик қоришмаларда қоришмаларнингтуташмаганочиқ ғоваклилигинива 600-1200 кг/м³ зичликнитаъминлашикерак.
Рентгеннурлариданҳимоялайдиган қоришмаларбиланрентгенхоналаринингдеворларивашипларисувалади. Уларпорландцементёкишлакопорландцементданвадоналариортиғибилан1,25 ммбўлганбарит қумдантайёрланади. Ҳимоялашхоссалариниоширишучунуларнингтаркибидаенгилэлементлар: лити, кадмийвабошқаларбўлганмоддаларкиритиштавсия қилинади. Рентгеннурлариданҳимояловчи қоришмаларнингзичлигиодатда 2200 кг/м³ данортиқ бўлмайди.

7-§. Қоришмаларнитайёрлашваташиш

Қурилиш қоришмаларимарказлаштирилгантартибдабетон-қоришмазаводлариёки қоришма қоришузелларидатайёрланади. Объектяқиндажойлашганмеханизациялаштирилган қурилмаларда қоришмаларфақатишларҳажмикамбўлгандавамарказлаштирилганкорхонаузоқдажойлашгандатайёрланади.
Қоришмаларнитайёрлашжараёнидастлабкиметериалларнитайёрлаш, уларнимеъёрлашвааралаштиришниўзичигаолади.
Материалларнитайёрлашда қоришмагазарарлиаралашмалартушишигайўл қўймасликкерак. Қумтаркибидайирикаралашмалар (шағал, гувалачалар) бўлгандауолдинданэлакланади. Лҳаквалойхамирибўлганконсистенциягаорганикпластификаторларва ҳимиявий қўшимчаларэсаиситилгансувдаишконцентрациялиэритмаларҳосил қилишучунзарурбўлганмиқдордаэритилади. Қоришмаларнитайёрлашдабоғловчиматериаллармассасибўйича, қумвасувэсаҳажмибўйичадозаланади.
Қоришмалар 150, 375 ва750 л (46-расм) сиғимливақти-вақтибиланишлайдиган қоришма қоргичлардатайёрланади. Материаллар қоришма қоргичгаюкланганданкейиноғир қоришмаларниаралаштириш 1-2 минут, органикпластификаторлиенгил қоришмаларниаралаштирилиши 4 минутгачадавомэтади.


46-расм. Стационар қоришма қоргич.
Ҳозиргивақтдапластик қоришмаларданташқаритаркибитурличабўлган (ғишттериш, сувашвабошқалар) қуруқ қоришмааралашмаларимахсус қурилмалардамарказлаштирилганравишдатайёрланади. Улародатдабевосита қурилишмайдончасидаўрнатиладиганкичикҳажмли қоришма қоргичлардасувбилан қорилади.
Қурилиш қоришмалариишлатилади-ганжойгамахсусускуналанганавтоцистер-налардаёкиавтосамосваллардаташилади.
Қурилишгакелтирилган қоришманингҳарбирпартиясипаспортбилантаъминланганбўлишикерак. Паспортда қоришмапартиясинингномиварақами, унингҳажми, тайёрлангансанаси, маркаси, таркиби, сурилувчанлигивасувушлаб қолишҳусусиятикўрсатилади.

8-§. Мураккаб қоришматаркибиниҳисоблаш, қоришмагасарфбўладиганматериаллармиқдоринианиқлаш

Мураккаб қурилиш қоришмаситаркибинитанлашдеганда, қоришматайёрлашучункеракбўладиганматериаллар (цемент, минералвасиртқи-фаол қўйимчалар, сувҳамда қум) нингўзаронисбатинитўғританлаштушунилади. Нисбатлар тўғританланса, талаб қилинадигандаражадаёйилувчанвабелгиланганмуддатдазарурмустаҳкамликкаэришадиган қоришмаҳосилбўлади. Мураккаб қоришманингтаркибиодатдаунингталаб қилинганмаркасига, цементнингфаоллигива қоришманингёйилувчанликдаражасига қарабтанланади. Дастлаб қоришманингтахминийтаркибиҳисоблабчиқарилади, сўнгранамуна-қоришматайёрлашйўлибилансувсарфианиқланади.