Ўқув предмети: физика. Мавзу: Электр энергиясини ишлаб чиқариш ва узатиш Берилган кейс-стадининг мақсади

2. Гидроэлектр станциялар (ГЭС). ГЕС ларда сувнинг механик энергияси электр энергияга айлантирилади. ГЕС ларда секин ҳаракатланувчи генераторларнинг роторлари билан туташтирилган бир неча гидравлик трубиналар ўрнатилади (4-расмга қаранг).

4-расм

ГЕС ларни қуриш тажрибасининг кўрсатишича, уларни тоғдаги дарёларда қуриш самарали бўлиб, текис ерлардаги ГЭС ларнинг кам самарадорлиги даставвал шу билан боғлиқки, тўғонларни қуриш натижасида ўрмон яйлов ва далаларнинг катта майдонлари сув остида қолади. Табиатга ҳам катта зарар етказилади. Чунки жуда кўп кўлмаклар ва саёз кўлчалар пайдо бўлиб, туриб қолган сувларда сув ўтлари авж олади ва тирик жонзотлар ҳалок бўлади. Бундан ташқари, балиқларнинг тухум қўядиган жойларгача бўлган биологик ёъллари бузилади. Натижада ГЭС лар қуриладиган дарёлар балиқ етиштириш учун яроқсиз бўлиб қолади.
ГЭС ларда энг арзон электр энергия ишлаб чиқарилади. Лекин тўғонлар қурилишининг атроф-муҳитга (айниқса, текисликдаги дарёларга қуриш) зарарли таъсири билан боғлиқ бўлган исрофлар уларни пировард натижада кам истиқболли қилади.
3. Атом электр станциялари (АЭС).1954-йилдан бошлаб бутун жаҳонда атом электр станциялари қурила бошланди. АЭС моҳияти жиҳатидан иссиқлик электр станциясидир. Лекин бу электр станцияда органик ёқилғи ўрнига атом (уран) “ёқилғи” ишлатилади. АЭС нинг қолган қисмлари худди иссиқлик электр станциясининг тузилишига ўхшайди.
Тўғри фойдаланиладиган АЭС иқтисодий жиҳатдан самарали бўлади, амалда атроф-муҳитни ифлослантирмайди ва шу жиҳатдан тоза ҳисобланади. Лекин хавфсиз фойдаланиш учун АЭС лар ўта ҳимояланган бўлиш билан бир қаторда, юқори малакали мутахассислар томонидан бошқарилиши керак.
4. Шамол электр станцияси (ШЕС) - шамолнинг механик энергиясини электр энергияга айлантирувчи қурилма. ШЕС дан, кўпинча, шамолнинг ўртача тезлиги юқори (5 м/с дан катта) бўлган ва марказлаштирилган электр таъминот тармоқларидан узоқда жойлашган жойларда электр энергия манбаи сифатида фойдаланиш мумкин (масалан метеорологик станцияларда).