ЎҚув машғулот гуруҳи триатлончҳиларини мусобақаларга тайёрлашда психологик тайёргарлигини ўрни

ЎҚУВ МАШҒУЛОТ ГУРУҲИ ТРИАТЛОНЧҲИЛАРИНИ МУСОБАҚАЛАРГА ТАЙЁРЛАШДА ПСИХОЛОГИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ЎРНИ

РОЛЬ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ В ПОДГОТОВКЕ ТРЕНИРОВОЧНЫХ ГРУПП ТРИАТЛОНОВ К СОРЕВНОВАНИЯМ

THE ROLE OF PSYCHOLOGICAL TRAINING IN THE

PREPARATION OF YOUNG LIGHT ATHLETES FOR COMPETITIONS

Нарзуллаев Акбаржон Самад ўғли

Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети
Маркетинг (спорт маркетинги) йўналиши
I-босқич магистранти
[e-mail]


Калит сўзлар: Психологик тайёргарлик мусобақада стартга чиқиш, таҳлил қилиш, педагогик назорат.
Ключевые слова: Психологическая подготовка к соревнованиям, анализ, педагогический надзор.
Key words: Psychological preparation for the start of the competition, analysis, pedagogical control.


Ишнинг долзарблиги. Ўзини бошқара олишга эришиш учун ҳар хил мусобақаларда мунтазам қатнашиш, ўз устида қатъият билан ишлаш, ўз имкониятларини рўёбга чиқариш бўйича доимий равишда тайёргалик кўриб бориш спортчидан талаб этилади. Спортчини ўзи ва рақиблари техник тактик - ҳаракатларини таҳлил қилишга, тўғри ва хато бажарилган ҳаракатни аниқ фарқлашга, техника ва тактикани такомиллаштиришнинг янги-янги йўлларини кўриб чиқиш шу билан бирга психологик тайёргарликка этибор қаратиб бориш зарур. Биз биламизки психологик тайёоргарликсиз юқори спорт натижаларига эришиб бўлмайди, бу эса спорт тайёргарлигида катта ахамият касб этиб, долзарб ҳисобланади.
Ишнинг мақсади. Спортчиларни мусобақаларга тайёрлашда психологик тайёргарлик даражасини ривожлантириш орқали мусобақаларга самарали тайёрлашдан иборат. Муайян мусобақаларга психологик тайёргарлик мусобақага тахминан бир ой қолганда бошланадиган эрта ҳамда мусобақа олдидан ва унинг давомидаги бевосита тайёргарлик турларига бўлинади.
Мусобақаолди эрта психологик тайёргарлик қуйидагиларни назарда тутади:
- бўлажак беллашувлар шароити ва асосий рақиблар тўғрисида маълумот олиш; спортчининг шуғулланганлик даражаси тўғрисидаги ташхисий маълумотларга, унинг шахсига хос хусусиятлари, тайёргарликнинг ҳозирги босқичидаги психик ҳолатига оид ахборотларга эга бўлиш; олинган маълумотлар асосида бўлажак мусобақаларга мўлжалланган фаолият дастурини, ундаги чиқишларнинг мақсадини (спортчи билан биргаликда) аниқлаб олиш; бўлажак мусобақа беллашувларини батафсил дастурини ишлаб 57чиқиш; спортчини иродавий фазилатларини, ишонч ва тезкор фикрлаш қобилиятини такомиллаштиришга йўналтирган ҳолда мусобақа фаолиятини моделловчи шароитларда қийинчиликлар ва кутилмаган тўсиқларнинг енгиб ўтилишини ташкил этиш; спортчининг мусобақаларга тайёрланиш жараёнида ҳаддан ортиқ психик зўриқишни сусайтирадиган шароитларни яратиш ҳамда усуллардан фойдаланиш; белгиланган тайёргарлик дастурига мувофиқ равишда мусобақаларда иштирок этишнинг шахсий ва ижтимоий аҳамиятга эга бўлган тўғри сабабларини қўллаб-қувватлашдан иборатдир Мусобақа арафасида ва улар давомидаги бевосита психологик тайёргарлик қуйидагилардир бевосита ҳар бир старт чиқиши олдидан олдидан психологик мойилликни яратиш ва психик ҳолатни бошқариш; стартларга чиқишлар орасидаги танаффусларда психологик таъсир кўрсатиш ва асабий-психик тикланиш учун шароит яратиш;
- навбатдаги стартпайтида ва у тугаганидан сўнг психологик таъсир кўрсатиш.Ҳар бир стартга чиқиш олдидан психологик мойилликни яратиш бўлажак спорт мусобақаси тавсилотларини аниқлаштиришни, максимал иродавий кучланишларга ва зарур иродавий фазилатларни намойиш этишга тайёр бўлиш учун шароит яратишни, шунингдек, спортчининг ҳиссий зўриқишларини камайтирадиган таъсиротлар тизимини назарда тутилади. Бир стартга чиқиш давомида психологик таъсир кўрсатиш қуйидагиларни ўз ичига олади: мусобақа вақтидаги ҳатти-ҳаракатларни қисқача таҳлил қилиш ва уларга таҳрир киритиш; иродавий кучланишларни рағбатлантириш ҳамда зўриқишларни камайтириш; малакавий чиқишлардан сўнг психик ҳолатни меъёрга келтириш; спортчининг имкониятлари ва кейинги чиқишлари истиқболини холис баҳолашга ҳалал берадиган ҳиссиётларни бартараф этиш; ўз кучига ишончни ҳосил қилиш; ўтган чиқишларни таҳлил қилиш ва навбатдагисини рақибларнинг кучини ҳисобга олган ҳолда тахминан режалаштириш; асабий-рухий тикланиш учун шароит яратиш фаол дам олишнинг ҳар хил воситалари, турли ўйинлар уюштириш, чалғитиш, ўз-ўзини ишонтириш йўллари ва бошқаларни қўллаш орқали рухий чарчоқ ва зўриқишларни камайтириш мумкин. Бир стартга чиқиш давомида психологик таъсир кўрсатиш қуйидагиларни ўз ичига олади: мусобақа вақтидаги техник тактик-ҳаракатларни қисқача таҳлил қилиш ва уларга таҳрир киритиш; иродавий кучланишларни рағбатлантириш ҳамда зўриқишларни камайтириш; малакавий чиқишлардан сўнг психик ҳолатни меъёрга келтириш; спортчининг имкониятлари ва кейинги спорт мусобақаларга чиқишда спортчининг истиқболини холис баҳолашга ҳалал берадиган ҳиссиётларни бартараф этиш;кузда тутилиб ўз кучига ишончни ҳосил қилиш; ўтган мусобақаларни таҳлил қилиш ва навбатдаги мусобақаларда рақибларнинг кучини ҳисобга олган ҳолда мусобақалашувнинг тахминий режасини ишлаб чиқиб; мақсада муофиқдир бу эса спортчининг мусобақа вақтида юқори спорт натижасига эришишига замин яратади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати.

1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 мартдаги “Жисмоний тарбия ва спорт соҳасида давлат бошқаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-5368-сонли Фармони.582. Soliev I., Khaydrov B., Mirzatillayev I., Khujamkeldiyev G., Ziyayev F.,
2. Functional training level of runners student-athletes sprinters. // International Journal Psychosocial Rehabilitation, Vol. of 24, 2020, 05, Issue http://www.psychosocial.com/article/PR201878/17061/
3. 1. Ниязова Р.Р., Кун Е., Маткаримов Р.M. Теория и методика триатлона (основы спортивной подготовки) учебное пособие – Т.: 2020г-207 С.