Ўқув қўлланма

Мавзуга оид савол ва топшириқлар 
 
1. Шамол таъсирида юз берувчи табиий географик жараёнлар ҳақида 
тушунча беринг. 
2. Дефляция қандай табиий географик жараён? 
3. Шамол кучи туфайли юзага келувчи қандай рельеф формаларини 
биласиз?
4. Корразия табиатда қандай кечади? 
5. Корразия туфайли юзага келувчи рельеф кўринишлари ҳақида 
тушунча беринг. 
Гидрологик ва гидрогеологик оқим туфайли юзага келувчи табиий 
географик жараёнлар 
 
Гидрологик ва гидрогеологик оқим табиатда муҳим рол ўйновчи энг 
йирик омиллардан биридир. Шу боисдан улар билан боғлиқ ҳолда кўпгина 
табиий географик жараёнлар юз беради. Жумладан Карст, суффюзия, ўзан ва 
қирғоқ эрозияси, сел, жарланиш ушбу гуруҳга мансубдир. 
 
Гидрологик ва гидрогеологик оқим таъсирида юзага келадиган табиий 
географик жараёнлар ва рельеф формалари
. 
Гидрологик ва гидрогеологик оқим ўзаро чамбарчас боғлиқ ҳолда 
шакллансада, улар табиий географик жараёнларнинг шаклланишида турлича 
аҳамият касб этади. 

---

34 
Гидрологик оқим деб, сувнинг ернинг юзаси бўйлаб ҳаракатланаётган
қисмига айтилади. Гидрологик оқимни ўз навбатида ўзансиз ва ўзанли дея 
икки гуруҳга бўлиб ўрганиш мумкин. 
Ўзансиз оқим.
Эриган қор суви, ёмғир ёғиши, дўл тушиши туфайли 
қиялама ён бағирлар бўйлаб, бир неча мм қалинликда ер юзасини 
сидирғасига қоплаб олувчи оқим шаклланади. Улар баъзан майда жўякчалар 
хосил қилсада, бу жараён узоқ вақт давом этмайди. Шу боисдан ушбу майда 
жуякчалар қуригандан кейин нураш, дефляция ва бошқа жараёнлар 
таъсирида ўзгариб емирилиб кетади. 
Ўзансиз оқим гарчанд қисқа муддат мобайнида фаолият кўрсатсада, ён 
бағирларнинг емирилиши, емирилган жинсларнинг оқим билан биргаликда 
қўшилиб олиб кетилиши, бошқа жойга олиб бориб ётқизлиши, тўпланиши 
каби жараёнлар юз берад. Ён бағирлар бўйлаб карбонатли, сульфатли ва 
хлоридли жинслар очиқ учраган ҳолатларда эса карст жараёни ривожланади. 
Ўзанли оқим.
Майда жўякчалар бўйлаб оқиб тушадиган сувларнинг 
қўшилишидан ён бағирнинг қуйироқ қисмида нисбатан бирмунча кенг ва 
чуқурроқ бўлган жўякчалар вужудга келади. Бундай чуқурликлар бўйлаб 
ҳаракатланаётган сув ўзанли оқим дейилади. Чунки оқим харакатланаётган 
табиий пастқамлик ўзан ўрнини ўтайди. 
Ўзанли оқимни шартли равишда икки гуруҳга ажратган ҳолда 
ўрганишимиз мумкин: 1) вақтинча сув оқими, 2) доимий сув оқими. Уларни 
табиий географик жараёнлар шаклланишида тутган ўрнига кўра алоҳида-
алоҳида тарзда тавсифлашимиз мумкин.