ЎҚув қЎлланма ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви

б) қонунга хилоф ҳаракатлар ҳуқуқий нормалар талабларига мос келмайдиган, уларни 
бузадиган ҳаракатлардир. Бу – давлат хизмати соҳасига хос бўлган интизомий ва 
маъмурий ножўя хатти-ҳаракатлардир (масалан, давлат хизматчиси томонидан мансаб 
лавозимининг суиистеъмол қилиши). Шахснинг ҳаракатсизлиги ҳам айнан мана шу 
гуруҳга киради (масалан, ички ишлар ходими томонидан жамоат тартибини сақлашга 
қаратилган чораларнинг кўрилмаслиги).
Ҳуқуқий муносабатларнинг вужудга келиши, ўзгариши ва бекор бўлишига асос бўладиган иккинчи 
юридик факт – бу ҳодисалардир. Ҳодисалар одамларнинг хоҳиш-иродасига боғлиқ бўлмаган ҳолда содир 
бўладиган фактлардир (инсоннинг туғилиши, маълум бир ёшга етиши, ўлими, табиий офат ва ҳ.к.лар). 
Давлат хизмати жараёнида вужудга келадиган ҳуқуқий муносабатлар турли-туман бўлиб, уларни бир 
неча асосларга кўра таснифлаш (гуруҳлаш, турларга бўлиш) мумкин.
Ҳуқуқ назариясига асосланиб, ҳуқуқий муносабатларнинг вазифаси ва функционал белгиланишига 
қараб, уларни иккига бўлиш мумкин:
Аксарият ҳуқуқий муносабатлар ҳаракатлардан вужудга келиб, субъектнинг фаол хулқ-атвори билан 
боғлиқ бўлади. Ҳаракатлар иккига бўлинади: 
Давлат-хизмат муносабатларининг 
таснифи
2.2.

---

34
а) тартибга солувчи муносабатлар, яъни ҳуқуқ субъектларининг мўътадил хулқ-
атвори, ҳуқуққа мувофиқ хатти-ҳаракатларининг натижасида вужудга келадиган 
муносабатлар;
б) муҳофаза қилувчи муносабатлар, яъни ҳуқуқбузарликни содир этиш ва бу учун 
давлатнинг мажбурлов чораларини қўллаш зарурияти асосида вужудга келадиган 
муносабатлар.
Кўпгина юридик адабиётларда ҳуқуқий муносабатларнинг 
моддий ва процессуал турларга бўлиниши 
ҳам кўрсатиб ўтилган.
Моддий-ҳуқуқий муносабатлар – бу моддий-ҳуқуқий нормалар асосида вужудга келадиган ҳамда 
ҳуқуқ субъектлари томонидан ҳуқуқлар ва мажбуриятларнинг амалга оширилиши билан боғлиқ бўлган 
муносабатлардир. Моддий-ҳуқуқий нормалар орқали давлат хизмати жараёнида:
Процессуал ҳуқуқий муносабатлар – давлат-ҳокимият хусусиятига эга бўлиб, ҳуқуқий муносабат 
субъектларининг субъектив процессуал ҳуқуқлари ва мажбуриятларини белгилаш ва тартибга солишда 
намоён бўлади. Процессуал ҳуқуқий нормалар моддий ҳуқуқий нормаларда белгиланган қоидаларни амалда 
ижро этиш бўйича юзага келадиган муносабатларни тартибга солади. Процессуал ҳуқуқий нормалар:
Бундан ташқари ҳуқуқшунос олимлар ўртасида ҳуқуқий муносабатларнинг турлари бўйича бошқача 
қарашлар ҳам мавжуд. Жумладан, давлат бошқаруви (давлат хизмати) жараёнида юзага келадиган ҳуқуқий 
муносабатлар шартли равишда қуйидагиларга бўлиниши мумкин: