ЎҚув қЎлланма ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви

V БОБ. ДАВЛАТ ХИЗМАТИ СО
ҲАСИДА ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА

---

121
ДАВЛАТ ХИЗМАТИ
қилинмоқда. Масалан, 1995 йилда хизматчиларнинг Америка жамияти ижтимоий ривожига қўшган ҳиссасини 
кўрсатиш мақсадида Давлат хизматчиси ҳафтаси ўтказилди.
Адабиётлар рўйхати:
1. Конституция США, ст.II, раздел 2.2//Хрестоматия по истории государства и права зарубежных стран.- М., 
1984. 
2. Конституции зарубежных государств. – М.: Изд-во “БЕК”, 1996. 
3. Kahn R. et al. Americans Love Their Bureaucrats//Bureaucratic Power in National Policy Making. Boston, 1986.
4. Государственная служба в цифрах - http://www.xserver.ru /user/gossls /2.shtml
5. Государственная служба США – www. Urist-center.ru 
6. Statistical Handbook of Japan- 1996. 
Япония
5.5.
Япониядаги давлат хизмати давлат фаолиятининг маъмурий, дипломатик ва суд соҳаларини қамраб 
олади. Бу ерда давлат хизматчилари туркумига нафақат ушбу сўзнинг асл маъносидаги амалдорларни, 
шунингдек давлатга тегишли корхоналарда ишловчиларни, давлат темир йўли хизматчиларини, телевидения, 
давлат мактаблари ходимларини, “ўзини-ўзи мудофаа қилиш кучлари” ҳарбий хизматчиларини, полиция 
ходимларини киритиш қабул қилинган. Давлат хизматида банд бўлган кишиларнинг умумий сони уч 

---

122
V БОБ. ДАВЛАТ ХИЗМАТИ СО
ҲАСИДА ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА
миллиондан ортиқроқ кишини ташкил этади, булардан аксарияти бошқарув қарорларини қабул қилишда 
аниқ имконга эга бўлмаган ишчилар ва хизматчилардир
1
. Давлат хизматчиларининг сони эса ўн минг 
кишидан ошмайди
2
.
Амалдаги Конституция давлат хизматчилари мақомини “барча халқнинг хизматкори”
3
сифатида 
белгилаган. 1947 йилдаги Давлат хизматчилари тўғрисидаги қонун давлат хизматчиси “фақат ижтимоий 
манфаат йўлида ишлаши ва хизмат мажбуриятларини амалга ошириш чоғида бутун куч ва фикрини унга 
қаратиши лозимлини” белгилайди.
1947 йилдаги Давлат хизматчилари тўғрисидаги қонун кўп сонли ўзгартишлар ва тўлдиришларга 
эга бўлган ҳолда давлат хизматини ҳуқуқий бошқаришнинг асосий манбаидир. 1950 йилда маҳаллий 
хизматчилар мақомини белгиловчи Маҳаллий хизматчилар тўғрисидаги қонун кучга кирди. Давлат хизмати 
тўғрисидаги америкача ва амалдаги япон қонунчилигининг ўхшашлиги Япониядаги урушдан кейинги 
ислоҳотларга Америка мустамлакачи кучларининг таъсири билан изоҳланади. Давлат хизмати соҳасидаги 
қонунчиликка риоя қилиш устидан назорат вазирлар маҳкамаси ҳузуридаги Ходимлар иши бўйича кенгашга 
юклатилган. Кенгаш парламентга, маҳкамага ва айрим вазирликларга кадрлар масаласи бўйича тавсиялар 
берувчи орган сифатида фаолият кўрсатади. Кенгашнинг бошқа ваколатлари орасида ўз ваколатлари 
доирасида давлат хизмати бўйича қоидалар ва кўрсатмаларни чоп этиш, давлат хизматчилари устидан 
шикоятларни кўриб чиқиш ва танлов имтиҳонларини ўтказиш ҳам мавжуд.
Ходимлар иши бўйича кенгаш парламентнинг икки палатаси розилиги билан вазирлар маҳкамаси 
томонидан тайинланадиган уч аъзодан иборат. Кенгаш аъзоларининг номзоди император томонидан 
тасдиқланади. Кенгаш аъзоларининг ваколат муддати такрорий сайланиш имконияти билан тўрт йил, 
бироқ такрорий сайланиш яна икки муддатдан кўп бўлмаслиги лозим.
Кенгаш аъзоларидан бири маҳкама кўрсатмаси бўйича раис функциясини адо этади.
Ходимлар иши бўйича кенгашга юклатилган функциялар унинг аппарати фаолияти орқали амалга 
оширилади, бу аппаратга Кенгаш аъзолари томонидан тайинланадиган бошқарувчи раҳбарлик қилади. 
Кенгаш аппарати таркибига бешта бошқарма (Ходимларнинг ишлари, уларни танлаш ва улардан 
фойдаланиш бошқармаси, Аризалар бошқармаси, Ходимларга ҳақ тўлаш бошқармаси, Хизматчилар 
ишлари бўйича бошқарма) ва саккиз маҳаллий бюро киради.
Давлат хизматида турган барча кишилар икки асосий туркумга – “оддий хизмат” ходимлари ва “алоҳида 
хизмат” ходимларига бўлинади. Амалдорларнинг асосий қисми “оддий хизмат” билан банд, уларга нисбатан 
лавозимга тайинлашнинг танлов тизими ва маошларнинг стандарт шкаласи қўлланилади. 
Давлат хизматчиларининг хизмат мақоми уларнинг ўз даражаларига мос равишда эгаллаб турган 
лавозимлари билан белгиланади. Мавжуд саккиз даражадан ҳар бири 15 тоифага бўлинади. Амалдорнинг 
тоифаси унинг иш стажига, билим савиясига ва турли хизмат тавсифномаларига боғлиқ. Давлат 
хизматчисини муайян даража ва тоифага белгилаш Ходимлар иши бўйича кенгаш томонидан амалга 
оширилади.
4
Амалдор меҳнатига ҳақ тўлаш Давлат хизматчилари тўғрисидаги қонун ва маҳкаманинг тегишли 
қарорлари асосида амалдорга берилган даража ва тоифага мос тарзда амалга оширилади. Маош ҳажми 
Оддий хизматда банд бўлган шахсларга ҳақ тўлаш тўғрисидаги қонун билан белгиланган махсус шкалага 
мувофиқ қатъий белгиланади. Ушбу қонуннинг қоидалари прокурорлар меҳнатига (бу масала махсус қонун 
билан йўлга солинган), шунингдек хусусий корхоналар ишчиларига (маош жамоавий битимлар билан 
белгиланади) ҳақ тўлашга тегишли эмас. Алоҳида хизматда банд бўлган шахслар Алоҳида хизматдаги