Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

14.2. Subyekt aktivlarining iqtisodiy mohiyati va
guruhlanishi. 
Asosiy vositalarning hisob birligi bo`lib alohida inventar obyektlari hisob-
lanadi. Inventar obyektlari deganda bitta funktsiyani bajarishga mo`ljallangan, 
to`la ko`rib bo`lingan yoki ishlab chiqarilgan alohida predmet yoki predmetlar 
kompleksi tushiniladi. 
Har bir inventar obyektiga alohida inventar nomerlari belgilanadi va 
foydalanish jarayonida, tugatish va kayta ta`mirlash jarayonida inventar nomerlari 

---

208 
saqlanadi. Inventar nomerlari hisobga olinadigan predmetga biriktirib qo`yiladi va 
tegishli hujjatlarda aks ettiriladi. 
Murakkab inventar obyektlari u yoki bu inshootlar, alohida elementlari 
birligida bitta inventar obyektni tashkil qiluvchi har biriga ushbu inventar 
obyektning nomeri yozib quyiladi. 
Tashkilotdan chiqib ketayotgan asosiy vositalarning inventar nomerlari 
yangi kelib tushgan asosiy vositalarga berilishi mumkin. 
Ijaraga olingan asosiy vositalar ijaraga beruvchi inventar nomerlar bo`yicha 
hisobga olinadi. 
Amortizatsiya qilinadigan qiymat
(amortizatsiya bazasi) – aktivning 
moliyaviy hisobotlarda ko`rsatilgan dastlabki (tiklash) qiymatidan ko`zda tutilgan 
(baholangan) tugatish qiymatini chiqarib tashlangach kelgan summa. 
Tugatilish qiymati
– ishdan chiqish bo`yicha kutilayotgan xarajatlar ayirib 
tashlangan holda, foydali xizmat muddatining oxirida asosiy vositalarni tugatish 
chog`ida kelib chiqadigan, aktivlarning taxminiy qiymatidir. 
Foydali xizmat muddati
subyekt tomonidan aktivdan foydalanadigan 
davridan yoki xo`jalik yurituvchi subyekt ana shu aktivdan foydalanishdan 
kutayotgan mahsulot (ish va xizmat) miqdoridan iborat. 
Amortizatsiya turli usullarini qo`llash yo`li bilan hisoblanadi: 
•
Amortizatsiyani bir tekisda (to`g`ri chizili) hisoblash usuli; 
•
Ishlab chiqarish usuli; 
•
Kamayadigan qoldiq usuli. 
•
Kumulyativ (ishlar yig`indisi) usuli; 
Yuqorida qayd etilgan usullarni birinchi va ikkinchisi amortizatsiyani bir 
tekisda hisoblash usulidir. Uchinchi va to`rtinchisi esa