Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

boshlang`ich qiymat
– nomoddiy aktivlarni yaratish (ishlab chiqish) yoki 
sotib olish bo`yicha haqiqatda amalga oshirilgan harajatlar qiymati (pul 
mablag`lari yoki ularning ekvivalentlarining summasi yoxud boshqa to`lovlarning 
joriy qiymati), shu jumladan to`langan va qoplanmaydigan soliqlar (yig`imlar), 
shuningdek aktivni undan maqsadga ko`ra foydalanish uchun ishga yaroqli holatga 
keltirish bilan bevosita bog`liq bo`lgan boshqa xarajatlar qiymati; 
- 
tugatish qiymati
– nomoddiy aktivning chiqib ketishi bo`yicha kutilayot-
gan xarajatlarni chegirgan holda uning foydali xizmat muddati oxirida aktivni 
tugatish 
chog`ida 
olinishi kutilayotgan, 
aktivning taxmin qilinayotgan 
(baholangan) summasi. 
- 
joriy qiymat
– ma`lum sanadagi amal qilayotgan bozor narxlari bo`yicha 
nomoddiy aktivlarning qiymati yoki xabardor qilingan, bitimni amalga oshirishni 
xohlovchi, bir-biridan mustaqil taraflar o`rtasida bitimni amalga oshirishda aktivni 
sotib olish yoki majburiyatlarni bajarish uchun yetarli bo`lgan summa; 
- 
qoldiq (balans) qiymat 
– nomoddiy aktiv moliyaviy hisobot (buxgalte-
riya balansi)da aks ettiriladigan, boshlang`ich (tiklash) qiymati va jamlangan 
amortizatsiya summasi o`rtasidagi farq sifatida aniqlanadigan miqdor; 
Kapital 
– moliyaviy menejmentda doimiy foydalanib kelinayotgan iqtisodiy 
kategoriyalardandir, mamlakatni bozor munosabatlariga o`tishi bilan o`zini yangi 
mazmuniga ega bo`ldi. Korxonaning tashkil etilishi va rivojlanishida bosh 
iqtisodiy negiz bo`lib, kapital o`zini mavjudligi va xarakati jarayonida davlat, 
mulkdorlar va ishchi xodimlar manfaatlarini ta`minlaydi. 
Korxona kapitalini iqtisodiy mohiyatiga ko`ra, birinchi navbatda uning 
quyidagi tavsiflarini ko`rib o`tish zarur: 

---

212 
1. Kapital korxona ishlab chiqarishini asosiy omili hisoblanadi. Iqtisodiy 
nazariyada ishlab chiqarishni 3 ta asosiy omilini ajratib ko`rsatish mumkin, korxo-
nalar xo`jalik faoliyatini ta`minlashda ishlab chiqarish – kapitali; yer va boshqa 
tabiiy resurslar; mehnat resurslari. Yagona ishlab chiqarish kompleksida barcha 
omillarni birlashtiruvchi omil bo`lib, ishlab chiqarish kapitali muhim o`rin 
egallaydi. 
2. Kapital daromad keltiruvchi korxona moliyaviy resurslarini xarakterlaydi. 
Kapital bu o`z o`rnida – ssuda kapitali shaklida ishlab chiqarish omillaridan 
ajralmagan holda korxonaning daromadini shakllantirishni ta`minlovchi ishlab 
chiqarish (operatsion) faoliyat emas, balki moliyaviy (investitsiya) faoliyati 
sohasini belgilaydi. 
3. Kapital korxonaning mulkdorlarini boyligini shakllantiruvchi bosh asosiy 
manba hisoblanadi. U bu zaruriy darajada boylikni shakllantirishni joriy va 
kelajakda ta`minlash uchun zarurdir. Joriy jarayonda ishlatilgan kapitalning bir 
qismi kapital tarkibidan ajralib, uning mulkdorlarini (egalarini) kelajakda 
yo`naltirilgan ehtiyojlarini ta`minlaydi. 
4. Korxona kapitali uning bozor qiymatini asosiy o`lchovi hisoblanadi. Unda 
korxona jami o`z kapitallarini aktivlarga nisbatan hajmini belgilaydi. Bu yerda 
ishlatilgan o`z kapitallarini tarkibini chetdan jalb qilingan kapitallari qo`shilgan 
tarkibi bilan foyda olishni belgilaydi.