Uslubiy majmua

Stixiyali dialektika
. Keyinchalik qadimgi mutafakkirlar ziddiyatlilik va o‗zgaruvchanlik 
fikr-mulohazalardagina emas, balki real borliqda ham mavjud ekanligini payqaganlar. Bu 
faktning tagiga etgan ilk mutafakkirlardan biri efeslik Geraklit bo‗lgan. U dunyoni «jonli olov» 
yoki «ikki marta kirish» mumkin bo‗lmagan daryo oqimi sifatida tasavvur qilgan. Harakatchan 
dunyoda zamon o‗tishi bilan hamma narsa o‗zining dastlabki shakl-shamoyilini yo‗qotadi va 
asta-sekin o‗zining qarama-qarshiligiga o‗tadi: ho‗l narsa quriydi, quruq narsa esa nam tortadi; 
bir narsa boshqa narsaga: sovuq issiqqa, tirik o‗likka o‗tadi. Bu mulohazalarda hozirgi talqindagi 
dialektikaning asoslari mujassamlashgan. SHu sababli qadimgi faylasuflarning stixiyali 

---

44 
dialektikasini dialektikaning tarixan birinchi shakli deb hisoblanadi. Stixiyali dialektika borliq va 
bilishning jarayonlar mohiyatini anglab etishga asoslanmagan sodda dialektikadir.
O‗rta asrlarda metafizika falsafadan dialektikani siqib chiqargan. Natijada dialektika 
odamlar ongiga diniy dunyoqarashni singdirish va mustahkamlash uchun hukmron sinflar faol 
foydalangan sofistika va sxolastikaga aylangan.