Uslubiy ishlanma

3-mavzu: 1918-1939 yillarda Aqsh
Bajarish turi: savollarga javob yozish

1. 
   Birinchi jahon urushidan so’ng AQSh iqtisodiyotida qanday o’zgarishlar ro’y berdi
   

2.Qanday qilib 20 tillarda AQSH dunyodagi qudratli davlatga aylandi
3.F. Ruzveltning “ Yangi yol” siyosati qanday ijtimoiy va iqtisodiy iqtisodiy islohotlarni amalga oshirdi.
Mavzuga oid tayanch so’z va iboralar:

Reolibberazim Vagner qonuni congress lendliz qonuni. Sindikalizm sandartlashtirish modellashtirish izolyatsionizim internatsionalizim Yangi yo’l

1. Birinchi jahon urushi natijasida AQSh dunyodagi yetakchi davlatga aylandi. Amerika kompaniyalari Yevropa mamlakatlariga ulkan miqdorda va yuqori narxlarda harbiy jihozlar, qurolyarog’ va oziq-ovqat yetkazib berdi. Ko’plab Yevropa mamlakatlari AQShdan urush olib borish uchun kredit oldilar va urushdan so’ng AQSh oldida qarzdor bo’lib qoldilar. Amerika kompaniyalari urush davrida jami 35 mlrd. dollardan ortiq sof daromad oddilar. Bundan tashqari, Yevropadagi 20 mamlakat AQShdan 10 mlrd. dollar qarzdor bo’lib qoldi. Ular har yili AQShga kamida 1 mlrd. dollardan to’lab turishlari lozim edi.

50%i AQShning oltin xazinasi saklanuvchi Fort-Noksda jamlandi. AQSh jahonning moliyaviy markazi, jahon bozorining poydevoriga aylandi. .

2. Urushdan keyingi dastlabki yillardayoq AQShda matnlakat tarixidagi eng shafqatsiz va keng miqyosli qatag’on ayi oldirildi. 1918 yil mayida AQSh hukumati «Da'vatkorlik to’g’risidagi hujjat»ni e'lon qildi. Unga ko’ra mamlakatdagi mavjud tuzum to’g’risida bildirilgan barcha salbiy fikrlar jinoiy deb e'lon qilindi. Bunday ayb bilan qamoqqa olingan har qanday odamga 10 ming dollar jarima solish yoki 20 yil muddatga qamoq jazosi ko’zda tutiddi. Ush-bu hujjatga ko’ra 2 ming kishi hukm qilindi. o’zgacha fikrlovchilarga nisbatan jismoniy tazyiq qo’llash Amerika huquqni muhofaza qilish idoralari faoliya-tida odatiy holga aylandi. 1919 yil hujjati «sindi-kzm»ni, ya'ni sanoatdagi xususiy mulkdorlikni qoralovchi har qanday da'vatlarni man etardi. o’zgacha fikrlashda shubha qilingan taraqqiyparvar arboblarga qarshi sud jarayonlari uzluksiz o’tkazila boshlandi. 1920 yil yanvarida AQSh politsiyasi 70 shaharda taraqronligi ayniqsa beqiyos bo’ldi. Morgan va Rokfeller nazorati ostidagi olti yirik bank mamlakatdagi ja-rni sarmoyaning yarmidan ortig’ini nazorat qildi. Ame-rikaning barcha yirik moliya va sanoat kompaniyalari birgalikda mamlakat ichki va tashqi siyosatini, Ame-rikadagi butun siyosiy tizimni nazorat qildilar. Ular Amerika davlat siyosatining shakllanishiga hal qiluvchi ta'sir ko’rsatdilar.

3. «Yangi yo'nalish» AQShdagi ijtimoiy munosabatlarni liberallashtirish uchun ijtimoiy qonunchilik sohasida muhim siljishni amalga oshirdi. 1935 yili AQSh Kongressi «Vagner qonuni»ni qabul qildi. Mazkur qonun bo’yicha ishchilar jamoaviy shartnomalar tuzish huquqiga va ish tashlash huquqiga ega bo’lishdi. Bundan buyon ish tashlashda qatnashganligi uchun ta'qib qilish man qilindi. Xuddi shu yili AQSh tarixida birinchi marta ijtimoiy sug’urtalash haqidagi qonun qabul qilindi. Bu qonunda keksalarni ta'minlash va ishsizlik bo’yicha kompensatsiya to’lash, ko’zi ojizlarga, majruxlarga, yolg’iz onalarga va yetimlarga yordam berish ko’zda tutildi. SHunday qonunlar mavjud bo’lmagan mamlakatda bu hodisa ijtimoiy islohotlar va adolatli jamiyat yaratish yo’lidagi olg’a tashlangan katta qadam edi.

Ruzveltning «yangi yo'nalish»i AQSh tarixidagi eng ilg’or sahifalardan biri bo’ldi. Bu Amerika siyosatida liberalizm va liberal g’oyalarning g’alabasi edi. «Neoliberalizm» nomi shu bilan bog’liqki, ruzveltcha liberalizm avvalgi liberal islohotlardan farqli o’la-roq, davlatdan kelib chiqardi va uning asosida ijti-moiy islohotlarni amalga oshirish maqsadida yirik biznes daromadining ma'lum qismini olish uchun davlat tomonidan barcha samarador dastaklardan faol foydalanish yotardi. Eng boy oilalarning millionlab va milliardlab daromadlariga keng mehnatkashlar ommasining ahvolini yaxshilash uchun qo’shimcha soliqlar solindi. «Yangi yo'nalish» bozor iqtisodiyoti doirasida umuman butun jamiyatning sifat jihatdan o’zgarishiga olib keluvchi teran ijtimoiy islohotlami amalga oshirish mumkinligini ko’rsatdi.