|
Интернет веб-сайтлари
1.
http://www.cer.uz
–
Ўзбекистон Республикасининг ―Иқтисодий тадқиқотлар
маркази‖ нинг ―Экономическое обозрение‖ журналининг электрон манзили.
Турли хил иқтисодий мавзуларга оид материалларни олишга имкон беради.
2.
http://www.economyfaculty.uz – ―Микро-макроиқтисодиѐт‖ кафедраси сайти
мавжуд бўлган веб-сайт
3.
http://economics.com.ua
–бозор иқтисодиѐтига тааллуқли бўлган
маълумотлар веб-сайти
4.
http://www.bearingpoint.uz – ―Ўзбекистон иқтисодиѐти‖ қўлланмасинингг
веб-сайти
5.
http://goldenpages.uz – иқтисодиѐтнинг энг сўнгги янгиликлари
6.
http://rea.ru – Россия иқтисодиѐт академиясининг веб-сайти
7.
http://5ballov.ru –диплом, диссертация, реферат ва курс ишларининг
намуна вариантларини ўзида қамраб олган веб-саҳифа.
8.
http://bankreferatov.ru –диплом, диссертация, реферат ва курс ишларининг
намуна вариантларини ўзида қамраб олган веб-саҳифа.
139
XII БОБ. МИНТАҚА МОЛИЯСИ
12.1. Минтақа молиясининг моҳияти, таркиби ва минтақанинг
иқтисодий–ижтимоий ривожланишидаги аҳамияти
12.1. Минтақа молиясининг моҳияти, таркиби ва минтақанинг
иқтисодий–ижтимоий ривожланишидаги аҳамияти
12.3. Корхоналарнинг минтақани ривожлантирилишига қаратилган
молиявий ресурслари
12.4.Минтақавий бюджетлардан ташқари фондлари
12.1. Минтақа молиясининг моҳияти, таркиби ва минтақанинг
иқтисодий–ижтимоий ривожланишидаги аҳамияти
Ҳар бир давлатнинг иқтисодий қудрати мукаммал бюджетга эга
эканлиги билан ҳам ифодаланади. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси
мамлакатда бюджет муносабатларининг асосларини белгилаб берувчи асосий
хужжатдир. Унинг 122- моддасида давлат бюджети тузилиши кўрсатилган.
Лекин бюджет жараѐнини амалга оширишнинг барча босқичлари
умумлаштирилиб, муфассал равишда тартибга солувчи ягона қонун ҳанузгача
ишлаб чиқилмаган. Бу эса бозор иқтисодиѐти шароитида молия соҳасида
институционал ўзгаришларни амалга оширишда, бюджет муносабатларини
халқаро андозаларга мос ҳолатга келтиришда қийинчилик туғдирмоқда.
«Ўзбекистон Республикаси бюджет тизими тўғрисида»ги Қонунинг қабул
қилинишини ушбу тизимни такомиллаштириш борасидаги муҳим қадам деб
ҳисоблаш мумкин.
Бюджет молия сиѐсати авваламбор республикамизда бозор
механизми тўлиқ ишлашини таъмин этишга қаратилган. Бюджетни
молиялаштиришни амалга оширишда эса номарказлашган йўналиш асосий
ўринни тутади.
Ялпи ички маҳсулот ҳажмига нисбатан давлат бюджети
харажатлари республикамизда 1991 йил 52,7 фоизни ташкил этган бўлса, 2000
йилга келиб, бу кўрсаткич 33,2 фоиз бўлди. Ривожланган давлатлар
тажрибасида бу ҳолат мазкур мамлакат иқтисодиѐти бозор иқтисодиѐти
шароитида барқарор ривожланишининг кескин сусайиши ва аҳоли
инвестицион фаоллигининг пасайиши каби салбий ҳолатнинг олдини
олишини кўрсатади.
Ривожланган давлатлар тажрибаси шуни кўрсатадики, ўтган
асрнинг 60-70 йилларидан бошлаб, иқтисодий ўсиш суръатларининг
юқорилиги натижасида давлат харажатларининг ҳам ўсиши кузатилган. Шу
боис бир қатор давлатларда ўрта ва узоқ муддатга мўлжалланган истиқбол
кўрсаткичларини ўзида мужассамлаштирган бюджетлар тузилди. Чунки,
бунда давлатнинг кейинги йилларда бўладиган харажатларига эҳтиѐжи ҳам
акс эттирилган.
Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, мамлакатимизда ҳам бозор
иқтисодиѐтига ўтишда олиб борилаѐтган чуқур иқтисодий ислоҳатлар
140
шароитида унинг тамойилларини ифодаловчи узоқ муддатли бир қатор
дастурлар, жумладан, инвестиция, Кадрлар тайѐрлаш миллий дастури,
соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилиш бўйича дастурлар ишлаб чиқилган.
Ушбу соҳадаги харажатлар ҳажмини олдиндан кўзда тутувчи, 2-5 йилни ўз
ичига олувчи бюджетларнинг прогноз кўрсаткичларини тузиш, мутасадди
вазирлик ва идоралар томонидан бу борада муайян ишлар амалга оширилиши
мақсадга мувофиқдир. Бюджетларни тузиш соҳасида тараққий этган давлатлар
тажрибаларини мисол келтиришимиздан мақсад, бюджет тизимини ислоҳ
қилишни янада чуқурлаштириш борасида мамлакатимизда олиб борилаѐтган
ишларда ривожланган давлатлар тараққиѐт моделларидан кўр-кўрона нусха
кўчирмаган
ҳолда
уларнинг
тажрибасидан
амалиѐтимизда
кенг
фойдаланишимиздир.
Давлат молия тизимининг таркибий қисмларидан бири – минтақа
молияси - минтақанинг эҳтиѐжлари қондирилиши муҳим ўринни эгаллайди.
Минтақа молияси аҳолининг ижтимоий – маданий ва коммунал-
маиший эҳтиѐжлари қондирилишига қаратилган тадбирларни амалга
оширилишини таъминлайди.
Демак, минтақа молияси – бу минтақанинг иқтисодий ва ижтимоий
ривожланишига қаратилган маблағлар тақсимланиши бўйича иқтисодий
муносабатлар тизимидир.
Минтақа молияси орқали давлат ўзининг ижтимоий сиѐсатини
минтақада фаол олиб боради. Ушбу маблағларнинг минтақа ҳокимликлари
бюджетларига берилиши асосида муниципал халқ таълими, соғлиқни сақлаш,
коммунал-маиший хизматларнинг молия таъминоти амалга оширилади.
Бу билан амалга ошириладиган тадбирлар доираси
кенгайтирилади. Минтақа бюджетлари ҳисобидан нафақат умумтаълим
мактаблари, балки олий ўқув юртлари, соғлиқни сақлаш тизимлари, атроф-
муҳитни муҳофаза қилиш ва бошқа обеъктларнинг молия таъминоти ҳам
амалга оширилади.
Минтақа
молияси
ѐрдамида
давлат
иқтисодий-ижтимоий
ривожланишида барча тарихий, жўғрофий сабабларга кўра, ортда қолиб
кетган минтақанинг ривожланиши даражасини тенглаштиради. Шу мақсадда
минтақавий дастурлар тузилади. Уларнинг амалга оширилишида маъмурий –
минтақавий субъектлар маблағлари ва юқори бюджетларга солиқ ҳисобидан
шаклланади. Минтақа бюджетларига мақсадли тадбирларни амалга ошириш
учун давлат солиқларидан тўловлар ѐки субвенциялар ажратилади.
Минтақа
молияси
минтақанинг
иқтисодий-ижтимоий
ривожланишига қаратилган маблағлар ҳажмидир. Бу маблағларни
ишлатишнинг асосий йўналиши минтақанинг ижтимоий-иқтисодий ва
қисман ишлаб чиқариш инфратизимини ривожлантиришдан иборат.
Ҳозирги вақтда минтақа ҳокимликларига минтақани комплекс
ривожлантириш вазифаси юкланмоқда. Бу мақсадда минтақа маблағларини
кенгайтириш ва ривожлантириш базасини мустаҳкамланиш эҳтиѐжи борган
сари ривожланмоқда. Эндиликда минтақа маблағларининг шакллантирилиши
141
ва ўзлаштирилиши бўйича янги усулларни жорий этиш бўйича муамоларини
ҳал этиш зарур.
Минтақа маблағларининг таркибий қисмларидан бири хўжалик
субъектларининг маблағларидир. Бу маблағлар биринчидан, муниципал мулк
эгалигида бўлган коммунал-маиший корхоналар маблағларидан, иккинчидан,
ижтимоий – маданий ва маиший объектларга хизмат кўрсатадиган
корхоналар ва фирмалар маблағларидан, учинчидан, бюджетдан ташқари
фондлардан (заѐм маблағлари, кўнгилли бадаллар ва бошқалар) ташкил топади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
