Услубий мажмуа асосида тайѐрланди. Т 2012

 
7.2. Меҳнат бозорида талаб, унинг динамикаси ва омиллар
Меҳнат бозорида вазият ҳар қандай бозордаги сингари талаб ва 
таклифнинг нисбатита боғлиқ. Маҳаллий мехнат бозорида юзага келган талаб ва 
таклифнинг миқдори ва динамикаси ташқи ва ички хусусиятга эта шарт-
шароитлар мажмуига боғлиқ. Бошқа товарлар сингари, ишчи кучига талаб ва 
ишчи кучи таклифининг миқдорлари унинг баҳоси, яъни иш ҳақидаражасига 
боғлиқ. Иш ҳақидаражаси ва ишчи кучига талаб миқдорлари ўртасидаш 
тескари боғлиқлик мавжуд. Иш ҳақи харажатлари (Р)нинг ўсиши товарлар ва 
хизматлар таннархининг ошишишига, уларнинг рақобатбардошлигини 
камайишига, иш жойларининг қисқаришига, пировардида ишчи кучига бўлган 
талаб (Dl)нинг камайишига олиб келади. 
P 
Dl 
L 
1 -чизма. Ишчи кучига талаб 

---

62 
Миллий иқтисодиѐт миқѐсида ишчи кучига бўлган тачаб миқдори 
қуйидаги омиллар билан белгиланади: 
-
товар 
ва 
хизматларга 
бўлган 
талабнинг 
миқдори; 
-.меҳнат унумдорлиги; 
-
бошқа ресурсларнинг баҳоси. 
Товар ва хизматларга талаб ортса, ишчи кучига бўлган талаб ҳам ортиб 
боради. Янги тсхнологияларнинг қўлланиши, ишчилар малакасининг 
оширилиши, 
ишлаб 
чиқаришни 
ташкил 
этиш 
шаклларининг 
такомиллаштирилиши ва шу кабиларнинг натижаси бўлган меҳнат 
унумдорлигининг ўсиши ишчи кучига бўлган талабнинг қисқаришига олиб 
келиши мумкин. Асбоб-ускуналар нархи пасайган тақдирда, фирма кам меҳнат 
талаб киладиган ишлаб чиқаришни таъминлайдиган юксак технологияли 
ускуналар сотиб олишга маблағларни йўналтиришдан кўпроқ наф кўради. 
Шундай қилиб, юқорида зикр этилган омиллар меҳнат бозорига анча 
зиддиятли таъсир кўрсатиши мумкин. 
Муниципал иқтисодиѐтда ишчи кучига бўлган талаб, юқорида зикр этилган 
омиллардан ташқари, маҳаллий омилларга, яъни: 
-
маҳаллий иқтисодиѐтнинг тармоқ, тузилишига (таркибига); 
-
қўлланилаѐтган технологияларнинг сифат хусусиятларига; 
-
маҳаллий ҳамжамиятнинг устуворликларига; 
-
иқтисодий 
фаолликнинг 
муниципал 
тузилмалардаги 
қиесий 
даражасига; 
-
муниципал 
иқтисодиѐтнинг 
очиқдиги 
даражасига 
боғлиқ 
бўлади. 
Муниципал иқтисодиѐтнинг тармоқ тузилиши (таркиби)га ишчи кучига 
бўлган талабнинг даражаси ва алоҳида касблар буйича талабнинг таркибитина 
эмас, балки ишчи кучига бўлган талабнинг сифат таркиби (маълум малакали 
ишчи кучига бўлган талаб) ҳамбоғлиқ. 
Ижтимоий ва хусусий сектордаги ишлаб чиқаришга маҳаллий жамоанинг 
устуворликлари ҳамтаъсир кўрсатади. Ишлаб чиқаришнинг ижтимоий секторга 
тўғри келадиган салмоғи ишлаб чиқарилаѐтган ижтимоий товар ва хизматлар 
(ѐнғиндан сақлаш, фуқароларнинг хавфсизлигини таъминлаш, ижтимоий 
хизматлар кўрсатувчи агентликлар ва бошқалар)нинг ҳажми ва сифатига таъсир 
кўрсатади, бинобарин, у қайси сектор — ижтимоий ѐки хусусий — иш берувчи 
сифатида иштирок этишини белгилайди. Масалан, жаҳонда тиббий суғуртанинг 
ривожланиши соғлиқни
сақлаш сохдсида мутахассисларга бўлган талабни 
оширди. 
Муниципал иқтисодиѐтнинг очиқлиги даражаси, бинобарин, унинг қўшни 
ҳудудий тузилмалар иқтисодиѐти ва ташқи муҳитбилан ўзаро алоқаларининг 
интенсивлиги даражаси ишчи кучига бўлган талабнинг сон ва сифат 
кўрсаткичларига жиддий таъсир кўрсатади. Очиқ типдаги муниципал 
иқтисодиѐтда мазкур кўрсаткичлар минтақа ѐки мамлакат иқтисодиѐтидаги 
ўзгаришларга нисбатан таъсирчанроқ, бўлади. Жаҳонда, мамлакатда ва, 
айниқса, қўшни минтақаларда иқтисодий фаоллик даражасининг пасайиши 
муниципал тузилмалар ҳудудидаишлаб чиқарилаѐтган товар ва хизматларга 

---

63 
бўлган талабни камайтириши ва пировард натижада муниципал иқтисодиѐтда 
ишчи кучига бўлган талабнинг пасайишига олиб келиши мумкин. 
Вақт ўтиши билан, технологияларда, истеъмолчиларнинг диди ва нимани 
афзал кўришларида, даромадлар даражасида ѐки ишлаб чиқаришнинг бошқа 
омиллари баҳоси ва миқдоридаги ўзгаришларга қараб, ишчи кучига бўлган 
талаб ҳамўзгариб боради. Мазкур ўзгаришлар маҳаллий ҳамжамиятга ва ишчи 
кучига ҳархил таъсир кўрсатади. Ишчи кучига бўлган талабнинг динамик 
хусусияти шунда намоѐн бўладики, одамлар ўз иш ва яшаш жойларини 
ўзгартиришлари, ўз малакаларини оширишлари ѐки ўзгартиришлари мумкин. 
Ишчи кучининг талабдаги ўзгаришларга мослашиш қобилияти унинг 
қаракатчанлигида намоѐн бўлади.