Услубий мажмуа асосида тайѐрланди. Т 2012

Ишсизлик даражаси = (Ишсизлар сони / Ишчи кучи сони) * 100 
Ишсизлик даражаси ишчи кучининг таклифи унга бўлган талабдан 
ортиқлигини кўрсатади (3-чизма). 
Иш ҳақидаражаси Ро га тенг бўлганда ишчи кучига талаб ва ишчи кучи 
таклифи миқдорлари тенг бўлади ( Lo) ва меҳнат бозорида мувозанат юзага 
келади. Иш ҳақидаражаси Р1, бўлганда ишчи кучига талаб (L1) ишчи кучи 
таклифидан (L2) кичик. Бу миқдорлар ўртасидаги фарқни ташкил этадиган 
ишчи кучи сони ишсизларни сонининг айни ўзидир. 
Ишсизликнинг бир неча турлари фарқланади. 
1. Фрикцион ишсизлик — у иш қидираѐтган ва яқин келажакда ишга 
кириши мумкин бўлган одамларни қамраб олади. Мазкур ишсизлик тури 
яшаш ѐкн иш жойининг ўзгариши, ўқишни битиргандан сўнг ишга кириш 
учун маълум вақт зарурлиги ва қ.к. билан боғлиқ. У меҳнат ресурсларини 
самарали қайта тақсимлаш нуқтаи назаридан ҳаммуқаррардир. 
З-чизма. Меҳнат бозорида мувозанат ва ишсизлик 
2.
Таркибий ишсизлик, товар ва хизматларга бўлган талаб тар- 
P 
P
1 
P
0 
L
1
L
0
L
2 
L 

---

66 
кибининг ўзгариши натижасида, ишчи кучига бўлган талаб таркиби- 
нинг ўзгариши билан боғлиқ. Бундай ўзгаришлар оқибатида маълум 
касб турларига бўлган талаб камаяди ѐки бутунлай йўқолади. Бошқа 
касб турлари, шу жумладан янги касбларга бўлган талаб эса ортиб 
боради. Ишчи кучи бундай ўзгаришларга анча секин мослашиши ту- 
файли таркибий ишсизлик юзага келади. Фрикцион ва таркибий иш- 
сизликлар ўртасида чегара аниқ белгиланмаган. Жиддий фарқ шунда- 
ки, фрикцион ишсизлар маълум кўникмаларга эга ва улар ѐрдамида 
иш топишлари мумкин, таркибий ишсизлар эса, дарҳол иш топа 
олмайдилар — улар олдин қайта тайѐргарликдан ўтишлари лозим. 
3.
Даврий ишсизлик. У умумий иқтисодий инқироз, ишлаб 
чиқариш қажмлари тушиб кетган даврларда юзага келади ва ишчи 
кучининг унга бўлган талабдан ортиқлигида намоѐн бўлади. 
Шунингдек, яширин ишсизлик ҳам мавжуд бўлиб, бунда му-тахассислар ўз 
малакаларидан анча паст ишни бажарадилар. 
Юқорида зикр этилган ишсизлик турлари маҳаллий меҳнат бозорида 
ҳамнамоѐн бўлади. 
Маҳаллий ҳамжамият иш жойларига кадрларни танлашга кўмаклашиш, 
ишсизликни камайтиришга йўналтирилган сиѐсатни ишлаб чиқиш, бандликнинг 
ўзгаришини кўзатиб бориш йўли билан меҳнат бозорининг фаолиятига жиддий 
ѐрдам бериши мумкин. 
Мавжуд иш жойларига ишчи кучининг мувофиқ келишига кўмаклашиш — 
маҳаллий ҳамжамиятнинг муҳим вазифаларидан бири, чунки ишчи кучини 
тайѐрлаш ва иш жойларини ташкил этиш мутлақо мустақил жараѐнлардир. 
Иш жойлари ва ишчиларнинг номувофиқлаш ишга нисбатан салбий 
муносабатни ва меҳнатдан қониқмасликни келтириб чиқаради. Тадқиқотчилар 
мазкур номувофиқликнинг уч турини қайд этадилар: 
1.
Мавжуд ва зарур малака ўртасидаги номувофиқлик. 
2.
Айни иш жойининг мақоми, иш ҳақи ва уни эгаллаган 
шахснинг истаги ўртасидаги номувофиқлик. 
3.
Маълум вазиятда юқорида зикр этилган ҳолатларнинг уйғун- 
лиги. Бунга тағин иш жойлари ва ишчилар ўртасидаги ҳудудий но 
мувофиқликни ҳамқўшиш мумкин. 
Иш сифати ва шахснинг интилишлари ўртасидаги яна бир номувофиқлик 
келиб чиқади. Одамлар маълум иш мақоми, даромад даражасига эга бўлиш, 
кўшимча хақ олиш ва ўзини ўзи тўлиқ, намоѐн этишга интиладилар. Мазкур 
категориялар кўп жиҳатдан ноиқтисодий бўлсада, аммо жуда муҳим аҳамиятга 
эга. 
Маҳаллий ишсизликни ўрганишда у миллий ишсизликдан қуйидаги 
жиҳатлари билан фарқ қилишини эътиборга олиш зарур: 
-
биринчидан, 
маҳаллий 
жамоада 
иқтисодиѐт 
секторларининг 
харажатлари ва технологиялари тузилмаси миллий иқтисодиѐт секторларидаги 
қудди 
шундай 
тузилманинг 
ўртача 
даражасидан 
фарқ қилиши мумкин; 
-
иккинчидан, 
иқтисодиѐтнинг 
ўзгарувчанлиги, 
яъни 
дина 

---

67 
мик характерлиги натижасида маҳаллий жамоаларда талаб муттасил 
ўзгариб туради, таклиф эса унга мослашишга қаракат қилади. Та 
лаб ҳақидаахборот олиш харажатлари ва ишчи кучи қаракатининг 
секинлашиши мазкур ўзгаришларга караб ишчи кучини қайта 
кўришни қийинлаштиради. Бундан ташқари, меҳнат бозорини қай- 
та 
кўриш 
қобилияти 
турли 
жуғрофий 
ҳудудларда 
ҳархиллигини 
ҳамэътиборга олиш зарур.