Услубий мажмуа асосида тайѐрланди. Т 2012

У. Айзарднинг жойлаштириш назарияси.
Ҳозирги вақтда буржуа 
иқтисодчилари орасида минтақавий таҳлил масалалари бўйича энг йирик сиймо 
шубҳасиз У.Айзарддир. У ўз тадқиқотларини В.Леонтьев раҳбарлигида АҚШ 
тармоқлараро ва туманлараро мутаносибликларни ўрганувчи мутахассислар 
гуруҳида ишлаѐтганида бошлаган эди. 
1956-йилда У.Айзарднинг «Жойлаштириш ва маконий иқтисодиѐт» деган 
биринчи йирик асар нашр этилди. Бу асарнинг мақсади, муаллиф сўзлари билан 
айтганда «жойлаштириш ва маконий иқтисодиѐтнинг айнан бир умумий 
назариясини ишлаб чиқиш воситасида айрим махсус фанлар ҳамда маконий ва 
минтақавий асарларини ишлаб чиқиш» эди. 700тача саҳифадан иборат бўлган, 
У.Айзард ва унинг ходимлари кўп йиллаб давомида олиб борган тадқиқотлари 
натижасида юзага келган бу асар минтақа иқтисодий жўғрофияси, иқтисоди ва 
шаҳарларни режалаштириш фани бўйича асосий қўлланма, амалий 
тадқиқотларда фойдали дастурдир.
У.Айзард ўз тадқиқотини пировард ва капиталист нуқтаи назаридан энг 
муҳим такрор ишлаб чиқариш босқичи бўлгин сотишдан бошлайди. 
Концепцияни умумий баҳолаш учун жуда ибратли бўлган бу факт китобнинг 
деярли ярмини эгаллаган. У талаб муаммоларини, аҳоли динамикасини 
прогнозлашни ўрганишга, даромадларни шакллантириш ва ҳисоблаб чиқишга 
мажбур қилади. Шундай қилиб, талаб ва у билан боғлиқ омиллар биринчи 
ўринга чиқади 
ҳамда ишлаб чиқарувчи кучларни шакллантириш, 
ривожлантириш ва жойлаштиришни шартловчи сифатида намоѐн бўлади. 
 
 

---

39 
5.2. Ишлаб чиқарувчи кучларни жойлаштириш тамойиллари ва омиллари 
 
Ишлаб чиқариш кучларини ривожлантириш ва жойлаштириш муайян 
иқтисодий шароитлар ҳамда ишлаб чиқариш усулига боғлиқ турли хил 
қонунлар билан бошқариладиган ягона жараѐн тарзида намоѐн бўлади. 
Ишлаб чиқарувчи кучлар жойлашуви қонуниятлари ўз навбатида, 
мазкур қонуниятларнинг аниқ режали амалиѐтида рўѐбга чиқарилишидан 
иборат жойлаштириш тамойилларининг назарий асоси хизматини ўтайди. 
Қонуниятлар ва тамойиллар биргаликда ишлаб чиқарувчи кучларни 
жойлаштириш умумий концепцияси асосларини ташкил этадики, бу концепция 
муайян даврга ишлаб чиқарувчи кучларни жойлаштириш бош тархи (схемаси) 
да амалга оширилади. 
Ҳозирги шароитда ишлаб чиқарувчи кучларни жойлаштириш 
қуйидаги тамойиллар билан белгиланади: 
- ишлаб чиқаришни барча вилоятлар ва туманлар ишлаб чиқариш 
аппарати, табиий ҳамда меҳнат резервлардан энг самарали фойдаланишнинг 
вазифалариги мувофиқ равишда режали ва комплекс жойлаштириш; 
- барча вилоятлар ва аҳолисининг ўзаро ѐрдами асосида туманлар 
ўртасида ижтимоий меҳнат тақсимотини ривожлантириш; 
- ишлаб чиқариш хом ашѐ ва тайѐр маҳсулотни ташишни оқилона 
ташкил этишнинг барча босқичларида ижтимоий меҳнатни тежаш мақсадида 
саноатнинг тегишли тармоқларини хом ашѐ манбаларига яқинлаштириш;
- вилоятлар ва туманлардаги, саноат ҳамда қишлоқ хўжалигини тараққиѐт 
учун энг қулай табиий ва иқтисодий шароитлар мавжуд бўлган тармоқларга 
ихтисослаштириб, комплекс ривожлантириш; 
- ишлаб чиқарувчи кучларни жойлаштиришда мамлакат мудофаа 
қудратини ҳисобга олиш; 
- туманлар ва минтақа ўртасида халқ хўжалигини ҳамда минтақавий – 
ишлаб чиқариш алоқаларини иқтисодий жиҳатдан энг оқилона тарзда ташкил 
этиш. 
Ишлаб чиқарувчи кучларни оқилона жойлаштириш муаммосининг 
қўйилиши умумий қонуниятлар ва тамойилларни тавсифлаш билан бирга 
жойлаштиришни белгилаб берувчи энг муҳим омиллар ҳамда шарт-
шароитларни ажратишни ҳам кўзда тутади. 
Энг муҳим ўзига хос омилларга табиий шароитлар, меҳнат ресурслари, 
ишлаб чиқаришнинг техника даражаси ва техника тараққиѐтининг суръатлари, 
ишлаб чиқаришни ижтимоий ташкил этиш шакллари, инфратузулма ҳамда 
огломерация киради. 
Шуни таъкидлаш керакки, жойлаштириш омилларини ҳисобга олиш ва 
тавсифлаш муаммосига А. Вебер давридан буѐн катта эътибор бериб келинади. 
Дарҳақиқат, транспорт, иш кучи ва огломерация омилларини пухта ажратиш 
ҳамда таҳлил қилишда А. Вебернинг хизматлари катта. 
ЭҲМдан фойдаланиш билан боғлиқ ҳозирги минтақавий тадқиқотлар 
омилларининг жуда кенг доирасини таҳлил соҳасига киритиш мумкин.