Услубий мажмуа асосида тайѐрланди. Т 2012

 

---

40 
 
5.3. Саноат корхоналарини жойлаштиришда уларнинг туркумларини
ҳисобга олиш 
Ўзбекистон хом ашѐ ресурсларига ниҳоятда бой. Жаҳон иқтисодий 
меҳнат тақсимотига қўшилиб бориб, иқтисодиѐтимизни ривожлантириш учун 
хом ашѐларни чиқиндисиз босқичма-босқич қайта ишлашни йўлга қўйишимиз 
керак. Бунинг учун саноат корхоналарининг хом ашѐ истеъмол қилишини 
меҳнатнинг талаби ва ишлаб чиқаришнинг хусусиятига қараб қуйидаги 
тармоқларга ажратишимиз мумкин: 
1. Хом ашѐ га яқин жойлаштириладиган корхоналар. Буларга қуйидаги 
корхоналар киради: 
- тез бузиладиган хом ашѐ ни қайта ишлаш корхоналари (консерва, вино, 
пахта тозалаш, меваларни қуритиш ва шарбатини олиш). 
- кўп оғирликдаги маҳсулотларни ишлаб чиқариш корхоналари. 
Буларга: ғишт заводлари, темир-бетон заводлари киради. 
- хом ашѐси тайѐр маҳсулотдан бир нечта марта оғир бўлган корхоналар 
буларга пиво ишлаб чиқариш, кондитер маҳсулотлари, ичимликлар ишлаб 
чиқариш, кон заводлари киради. 
2. Меҳнат талаб корхоналар. Уларга асбоб ишлаб чиқариш, электро-
механика, радиотехника ишлаб чиқариш корхоналари киради. Юқори малакали 
ишчи кадрлар билан таъминланган минтақага пойабзал, тикувчилик, 
тўқимачилик, трикотаж, атторлик моллари ишлаб чиқарувчи корхоналар 
жойлаштирилади. 
Ёқилғи–электроэнергияни кўп талаб қиладиган корхоналар худди 
шуларнинг манбаларига жойлаштирилади. Масалан, алюмин, никель ва шу 
каби рангли металл ишлаб чиқарадиган, каучук, пластмасса, кимѐвий толалар 
ишлаб чиқариш корхоналари. 
3. Бир неча омилларни ҳисобга олган ҳолда жойлаштириладиган 
корхоналар. Масалан, кимѐ комбинатлари жойлаштириладиган ерларда хом 
ашѐ, элетроэнергияси, сув бўлиши шарт. 
Агросаноат уюшмаси корхоналарини жойлаштиришда табиий шароитлар 
ҳам ҳисобга олинади. Ҳозир қишлоқ хўжалик экинлари турларидан қанча 
етиштириш масаласи бозор шароити, жаҳондаги мамлакатларнинг талаб ва 
таклифларидан келиб чиқиб аниқланади. Бунинг учун Ўзбекистон пахта толаси 
ишлаб чиқаришнинг бир неча хилдаги илмий дастурини ишлаб чиқиши лозим. 
Унда пахта толасини, айтайлик, 1,0 млн. тоннадан 2-2,5 млн. тоннагача ишлаб 
чиқара олиши кўзда тутишлиши керак. Ишлаб чиқарувчи кучларни 
жойлаштиришда жаҳоннинг ишлаб чиқаришни ташкил этиш борасидаги илғор 
тажрибаларидан фойдаланиш масаласи ҳам назарда тутилиши лозим. Масалан, 
концернлар, фирмалар, кичик корхоналарни ташкил этиш ва уларнинг 
иқтисодий алоқаларини ўрганиш алоҳида аҳамият касб этади. Бозор 
иқтисодиѐти бу масалаларнинг ечимини кўндаланг қилиб қўймоқда.