Услубий =ылланма ндки ы=ув-услубий кенгашининг 24

TAJRIBANI O‘TKAZISH TARTIBI
1) Suyuqlik o‘lchash idishi suyuqlik bilan to‘ldiriladi.

2) Jo’mrak ochiladi (6), tajribada suyuqlikning sarfi eng kam bo‘ladigan oqim tartibi o‘rnatiladi. Tajribani (6) ventilni kamida Z xil ochilgan holati uchun bajarish kerak.

3) Har bir tartib uchun quyidagilar aniqlanadi.

A) O‘lchov idishiga kelib tushayotgan suvning hajmi va unga ketgan vaqt t.

B) h₁ va h₂ pezometrlarning ko‘rsatmasi.
TAJRIBA ISHLARINING HISOBI
1) Asosiy uzunlik bo‘yicha 1-1 va 2-2 kesim uchun tuzilgan napor yo‘qotilishini Bernuli tenglamasi bilan topishimiz mumkin:

(4.9)

shunday (4.10)

2) Quvurda suyuqlikning sarfi va uning o‘rtacha tezligi har bir tajriba uchun topiladi:

(sm³/s), (sm/s) (4.11)

3) Darsi-Veysbax tenglamasi yordamida gidravlik qarshilik koeffitsienti topiladi:

(4.12)
4) Qarshilik sohasini topish uchun Re soni hisoblanadi:

(4.13)

5) Nazariy qism uchun uzunlik bo‘yicha gidravlik ishqalanishning aniq sohasini formulasi tanlanadi.

6) O‘lchash natijalari va uning hisoblari 4.2-jadvalida yoziladi.

4.1-jadval

Tartib	Turbulentli
Qarshilik sohasi	Gidravlik tekis quvur	Kvadrat qarshilikdan oldin	Kvadrat qarshilik
Gidravlik tekis quvur
Qarshilik sohasini aniqlash formulasi
Hisoblash formulasining misoli

4.2-jadval

№

Uzunlik bo‘yicha yo‘qotilgan naporni aniqlash

O‘rtacha tezlikni aniqlash

Gidravlik qarshilik koeffitsientini aniqlash

he

W

t

Q

V

Re

Obl. sopr.

Sm

sm

sm

Sm^3

s

sm^3/s

Sm/s

Nazorat savollari:
1) D.Bernulli tenglamasi yordamida quvurdagi gidravlik yo‘qotish qanday topiladi?

2) Diametlari o‘zgarmas gorizontal quvurlar uzunligi bo‘yicha gidravlik yo‘qotish formulasini keltiring va uni izohlang?

3) Darsi-Veysbax formulasini yozing va uning qo‘llanilish sohasini izohlang?

4) Suyuqliklar oqimining har xil tartibi uchun gidravlik qarshilik koeffitsienti qiymatini keltiring?

5 – TAJRIBA ISHI
QUVURDAGI MAHALLIY QARSHILIK KOEFFITSIENTINI ANIQLASH
Ishning maqsadi:

1. 
   Tajriba yo‘li bilan mahalliy qarshilik koeffitsienti qiymatini aniqlash.
   
2. 
   Spravochnikda keltirilgan yoki nazariy formulalar yordamida hisoblangan koeffitsientlar qiymatlarini taqqoslash.
   

Tajriba o’tkazish uchun kerak bo’ladigan asbob va jixozlar: ikki xil diametrli quvur, pezometr, oqib ketish quvurchasi o‘lchov idishi, jo’mrak.
QISQACHA NAZARIY MA’LUMOTLAR
Amaliy gidravlikaning asosiy masalalaridan biri harakatlanayotgan suyuqlik energiyasini yo‘qotilishini aniqlash. Ayrim holda quvurdagi suyuqlik harakatining energiyasi yo‘qotilishi mahalliy qarshiliklarda energiyani yo‘qotilishi bilan hisoblanadi. Bu quvurning shunday elementlari o‘lchamlarining o‘zgarishi yoki daryo yo‘lining konfiguratsiyasi, tezlik oqimining o‘zgarishi va uyurtmalari hosil bo‘lishidir. Mahalliy qarshiliklar hamma gidravlik sistemalarda uchraydi. Ko‘p hollarda bu har xil qulflash qurilmalari (jo’mrak,yopgich) kengayishi va torayishi, oqim kesimi, burilish, tizza va boshqalar.

Energiyaning yo‘qotilishi oxirgi qiymatda suyuqlikning qovushqoqligi bilan bog‘liq.

Naporning yo‘qotilishini hisoblash uchun mahalliy qarshiliklar bilan chiqarilgan bo‘lib, quyidagi (5.1) formula qo‘llaniladi.

(
5.1)

Bu erda:

h_m – maxalliy qarshilikda naporni yo‘qotilishi, sm;

V – napor harakatining o‘rtacha tezligi, sm/s;

- mahalliy qarshilik koeffitsienti;

Mahalliy qarshilik koeffitsienti jiddiy ravishdagi mahalliy qarshilikning turiga, uning geometrik tuzilishiga, suyuqning oqim tezligiga, uning zichligiga, qovushqoqligiga hamda oqim harakatlanayotgan quvur diametrlariga bog‘liq. Bu koeffitsient odatda tajriba yo‘li bilan aniqlanadi.

1. 
   Oqimning keskin kengayishi, napor kattaligining yo‘qotilishi nazariy ravishda Bord formulasi yordamida aniqlanishi mumkin.
   

(
5.2)

bu erda: h_kk – keskin kengayishda naporni yo‘qotilishi, sm

-- suyuqlik harakatining kengayishgacha bo‘lgan o‘rtacha tezligi.

- xuddi kengayishidan so‘ng o‘zgarish quyidagi holga keladi.

(5.3)

Bu erda (5.4)

- kengayishgacha bo‘lgan kesim yuzasi sm²




- kengayishdan so‘ng kesim yuzasi sm²

5.1-Rasm. Birdaniga kengayishga oid chizma.

2) Oqimning keskin torayishi uchun (5.1rasm.)

(5.5)

Mahalliy qarshilik koeffitsienti keskin torayishi nazariy qiymati quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

(5.6)

3) Tiqimning jo’mrak uchun mahalliy qarshilik koeffitsienti uning konstruksiyasiga va ochish darajasiga bog‘liq. Koeffitsientlar qiymati burilish burchagiga bog‘liq ravishda tiqim jumragi 5.1 jadvalida keltirilgan.
5.1.-jadval

Burilish burchagi	5	10	20	30	40	50	60	65
Qarsh. koef.	0.05	0.029	1.56	5.47	17.3	52,6	206	485