Usim-biol p65

Endotoksin — Ichki zaharlar — mikroorganizmlaming hujay-ralari ichida paydo bo`ladigan zaharU moddadir. Asosan, hujayralaming yuqori qismini ichki zahariar tashkil qiladi, «endo» old qo`shimchasi tashqi zahariardan bakterial hujayralar bilan bog`langanhgi bilan farqqiladi. Shuningdek, Вас. сегемл vaboshqamikroorganizmlarishlab chiqaruvchi issiqqa chidamli zahariar ko`pchiUk turdagi tangaqanoth hasharotlaming qurtlarida falaj holatini keUirib chiqaradi.
Bakterial preparatlar tarkibidagi kristaUar asosan hasharotlarning tez nobud bo`Ushida muhim ahamiyatga ega. Hasharotlarda
76
endotoksinlaming dastlabki ta'sir qilishi o`rta ichak yo`Iida sodir bo`Iadi. Bu paytda hasharotlarning tanasida parchalanish ro`y beradi, hujayralar bir-biridan va badan membranasidan ajralib ketadi.
Xempel va Anguslar kristallaming reaksiyasi natijasiga bog`Iiq
bo`Igan holda hasharotlami uch xil toifaga ajratishgan. Birinchi toifa —
o`ziga xos bo`Igan falaj, ikkinchi toifa — o`rta ichak bo`Iimida hosil
bo`Iadigan falaj va umuman kristallarga nisbatan chidamli bo`Igan
yoki ta'sirini sezmaydigan — uchinchi toifa.
Asosan, hasharotlaming nobud bo`Iishi yoki chidamliligining yuqoriligiga hasharot tanasida doitn uchraydigan/>i/miqdorining yetarli yoki ortiq bo`Iishiga bog`Iiqdir. Masalan, o`rta yoshdagi Sibir ipak-chasining ichagida/>i/ko`pligi uning mikrobiologik preparatga nisbatan chidamliligini oshirgan.
3.2. Bakterial preparatlarning qisqacha taVifi
Qishloq xo`jaligi zararkunandalariga qarshi kurash olib borishda mikroorganizmlarga qarab ishlatiladigan biopreparatlar bakterial, zamburug`Ii va virusli xillarga bo`Iinadi.
Zararii hasharotlami yo`qotadigan bakterial preparatlar ento-mopatogen preparatlar deyiladi. Hozirgi vaqtda ulami sanoat asosida ishlab chiqarish yo`Iga qo`yilgan. Bunda batsillus tyuringiyenzis guruhiga mansub kristall hosil qiluvchi bakteriyalaming har xil variantlari asos qilib olingan.
Ulaming boshlang`ich sof qismi — mazkur bakteriyalaming spora-kristalli majmuasidan, ba'zi hollarda esa bir xil issiqlikdagi suvda emvchan ekzotoksinlardan iborat. Preparatlar qumq yoki ho`IIanuvchan kukun holida chiqariladi. Ulaming preparatdagi miqdori (har 1 grammda milliard spora bilan ifodalanadigan titr) haqiqatan ham biologik insektitsid faolligi (har 1 grammida faol biriik—EA gramda ifodalanadi) bilan tafovut qilinadi. Sanoat miqyosida mikro-biologik preparatlaming bir necha turi chiqarilmoqda.
Baktospein — Fransiyaning «Biochem Product» firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan. Bu Вас. thuringiensis subsp. thuringiensis bakteriya-sining birinchi serotipi asosida yaratilgan insektitsidli bakterial рге-parat. Boshlang`ich ta'sir qiluvchi sifatida kristall ichki zahariar (ekzo-toksinlar) va sporali bakteriyalarni o`z ichiga olgan. Preparat ichakdan ta'sir qilish xususiyatiga ega. Baktospein sanoat miqyosida qumq ku-
77
kun holida ishlab chiqariladi. Uning bir grammida 100 nilrd.ga yaqin hayotchan spora va 0,6—0,8 foizli ichki zahar mavjud bo`Iib, faol biriigi 16000 EA grammga teng. Bu preparatdan karam kuyasi, sholg`om, karam oq kapalagi hamda parvonalaming birinchi va ikkinchi yoshlariga gektariga 1,0—1,5 kg miqdorda sarilanadi. Saqlash muddati harorat 17—22°C da bir yil.