Usim-biol p65

Zaharli moddalar — tirik organizmlar hosil qiladigan va quyuqlik (konsentratsiya) darajasi kam bo`Iganda ham hasharotlar faoliya-tiga salbiy ta'sir ko`rsatadigan, turii kimyoviy tabiatga ega bo`Igan, organik moddalar va kasallik tug`diruvchi mikroorganizmlaming hayot faoliyati davomida ajralib chiqadigan zaharii moddalar.
Ekzotoksin — mikroorganizmlaming hujayralaridan atrof-muhitga osongina diffuziyalanib chiqadigan zahar. Juda kuchli entomotsidli va yuqori molekular vaznga ega. Ekzotoksinlar yuqori haroratda parchalanib ketadi. Fomialin ta'sirida ham ulaming zaharii xususiyatini susaytirish mumkin. Shuningdek, 1960—1975-yiIIarda 4 ta zaharii qo`shilmalar ajratib olindi. Zahariaming shakllanish mexanizmi D. Rushner tomonidan o`rganilgan.
75
X-ekzotoksin — Вас. thuringiensis bakteriyasining hujayrasidan ajraUb chiqqan bu zahaming ta'sir qihshi hasharot ichidagi/>i/miq-doriga hamda ba'zi bir quyi molekular aktivatoming ta'siriga bog`Uq.
B-ekzotoksin — issiqqa chidamU, ikkiqanotUlaming Uchinkalari va g`umbaklari hamda ba'zi bir kapalaklaming qurtlari uchun zaharii.
B-ekzotoksin — Вас. thuringiensis bakteriyalarining hujayrasidan ajraUb chiqadi vahasharotlaming fosfoUpidlarini yemiradi.
Ekzotoksinlarning hosil bo`lishi, Ekzotoksinlaming hosil bo`Ush jarayoni bakteriyalarning sof kuUurasining oziq muhitlarda o`sishiga bog`hq bo`ladi. Ya'ni ulaming qancha muddatda yoki ma'lum vaqt ichida paydo bo`Ushi tushuniladi. Shuningdek, A.Y. Gurgenidze Вег-liner shtammida ekzotoksinning hosil bo`hshi 2 soatda va eng ko`p miqdorda to`planishi 22—24 soatdan so`ng bo`lishini kuzatgan. V.B. Freyman, L.A. Sherbakov va G.I. Alyoshin esa var-insectus kultura-sida kerakU miqdordagi ekzotoksinning to`planishini ko`rsatib o`tishgan.
Ekzotoksin endotoksinga nisbatan zahariiligi bilan ajraUb turadi. Ularga nafaqat tangaqanothlar, shu jumladan, ikkiqanothlar, parda va qattiqqanotlilar turkumiga mansub hasharotlarga hamda kanalarga ta'sir qiladi.
Hamma hasharotlaming zaharianish paytida tashqi ko`rinishi har xil bo`ladi. Bu paytda hchinkalaming rivojlanishi ulaming tashqi ko`rinishiga mos holda asta-sekin yetuk hasharot bo`lguniga qadar o`zgarib boradi. A. Burgerion va D. Drache Ukricha, neratogenli samara faqat to`hq o`zgaruvchan hasharotlardagina sodir bo`ladi. Teng-qanotlilar, suvaraklar va kanalarda moriblogik o`zgarish yuz bemiasUgi aniqlangan.
Ekzotoksinlar ta'sirida kapalaklar, qo`ng`izlaming tashqi ko`rinishi to`la o`zgarishi kuzatilgan. Lekin 2—3 yoshdagi Uchinka yoki tunlam qurtlari bir va bir necha kun ichida butunlay nobud bo`ladi.