Usim-biol p65

Oila. Proktotrupoidlar — Proctotrupidae
Proktotrupoidlar bosh oilasiga mansub yaydoqchilarning ba'zi bir turlari tuproqda yashovchi qo`ng`izlaming lichinkalari tekinxo`ri hisoblanadi. Ulaming o`lchami o`rtacha 5 mm. Yakkayokijamoabo`Hb yashovchi tekinxo`r. Telenomuslar qalqondorlarning tuxumlarini ko`plab zararlaydi. Ular morfologik belgilari bo`yicha xalsidsimon-larga yaqin. Zararli xasvaga qarshi biologik kurashda foydalaniladi.
32
Telenomus (Telenomus Hal.) — bu avlod proktotrupoidli yaydoq-chilarga mansub mayda hasharot bo`Iib, ba'zi bir turiari zararii xasva tuxumlarini zarariaydi va ularga qarshi biologik kurashda foydala-niladi. Т. vettcillatus—qamg`ay ipak urug`chisining muhim kushan-dasi hisoblanib, xo`jayin populatsiyasining zichligi kamroq bo`Iganda samaradoriigi 95 foizni tashkil qiladi. Telenomus ham forreziya kabi o`ziga xos xususiyatga ega.
Silliq telenomus (Т. laeviusculus Ratz.) — bu tur undov ipakchisiga ixtisoslashgan bo`Iib, ulaming tuxumlari bilan oziqlanadi. Urg`ochilari yoz oyining boshlarida xo`jayin tuxumlariga o`z tuxumini qo`yadi, lichinkasi esa g`umbaklanishgacha rivojlanib, so`ng tinim davriga o`tadi. Tekinxo`r g`umbaklanish oldidan tuxumida qishlab chiqadi va halqali ipakchining tuxumini 95—98 foizgacha nobud qiladi. Bir yilda bitta avlod beradi. Urg`ochisi 60—70 tagacha tuxum qo`yadi. Lichinkasi-ning rivojlanishi 60—90 kun davom etadi va 4 marta po`st tashlaydi.
Oila. Sselionidlar — Scelionidae
Sselionid — proktotrupoidlar kenja oilasiga mansub yaydoqchilar gumhi vakili sanaladi. Asosan, bo`g`imoyoqli hasharotlar tuxumlarining ichki tekinxo`ri hisoblanadi. Ko`pchilik turiari yakka, zichjoylashgan tuxumlarda tekinxo`riik qiladi. Sselionidlar orasida/orez"/fl^ nia'Ium. Ba'zi bir vakillari zararii xasva va tangaqanotli hasharotlarning nufu-zini kamaytirishda faollik ko`rsatadi. Masalan, Telenomus gracilis — Sibir ipakchisining, Asolcus semistratus turi esa zararii xasvaning tekinxo`ri hisoblanadi.
Telenominlar (Telenomidae) — bu kenja oila bo`Iib, sselionid (Scelionidae) oilasiga mansub. Uning Trissolcus va Telenomus kabi avlod vakillari mavjud. Eng muhimi, telenominlarning turiari bio-logik jihatdan bir-biriga o`xshashligidir. Ular keng ma'noda oligofaglar hisoblanadi. Asosiy va qo`shimcha xo`jayinlarga ega. Xo`jayinlarning tuxumini dastlabki embriogenezli bosqichlarida zarariaydi. Rivojla-nishining hamma davrini o`z xo`jayini tuxumida o`tkazadi.
Trisolkus (Trissolcus grandis Tnoms.) — trisolkus avlodiga mansub turi zararli xasvaning tuxumlari bo`Igan maydonlarda ko`plab uchraydi. Voyaga yetgan urg`ocMIari (qisman otalangan), olma tanasidagi po`stloq ostida, kungaboqar va makkajo`xori ekilgan maydonlarda qishlab
33
chiqadi. Qishlab chiqqan urg`ochilari zararii xasvaga nisbatan oldinroq uchib chiqadi. Ular gullaming nektaribilan qo`shimcha oziqlanadi va 1,5 oygacha yashaydi. Xasvaning har bir tuxumiga bittadan tuxum qo`yadi. Bir mavsumda uch avlod berib ko`payadi.