Ушбу “Модда тузилиши” курсидан маърузалар матни асосида тайёрланган ы=ув =ылланмаси кафедра =арорига асосан аду ы=ув услубий щайъати томонидан (1999 йил 4 сентябр) =ылланишга тавсия этилган

Тayanch iboralar: kimyoviy zarra, atom, atomar ion, molekula, molekulyar ion, makrojism, yadro, elektron, massa soni, yadro zaryadi, ion.
Moddalarning FAZAVIY holatlari

Moddalar turli xil fizikaviy va agregat holatlarda bo’ladilar. Har bir agregat holat atomlar, ionlar yoki molekulalarning katta to’plami sifatida namoyon bo’ladi. Zarrachalar orasidagi masofa va ta’sir kuchlarining qiymatiga qarab moddalar qattiq, suyuq yoki gazsimon holatda bo’ladilar va bu holatlarda moddaning berilgan vaqtda bo’lish yoki bo’lmasligi temperaturaga va tashqi bosimga bog’liq.

1.Qattiq holat (kristall va amorf holat).
Juda past temperaturalarda aksariyat moddalar qattiq holatda bo’ladilar. Bu agregat holatda zarrachalar orasidagi masofani zarrachalar o’lchamlari bilan taqqoslasa bo’ladi. O’rtacha tortishish potensial energiyasi zarrachalarning o’rtacha kinetik energiyasidan ko’proq:

U-potensial energiya; -kinetik energiya.
Zarrachalar o’rtasida ta’sir qilayotgan tortishuv kuchi ularni muvozanat masofasi yaqinida ushlab turadi. Potensial chuqurlik sayoz, uncha chuqur emas. Qattiq holdagi moddaning shaklini mexanik kuch vositasida o’zgartirish juda mahol masala. Fazoviy holatlari bo’yicha qattiq moddalar amorf holatda (shisha, ko’pchilik polimerlar) va kristall holatda bo’lishi mumkin.
Qattiq amorf moddaning tuzilishi suyuqliklarning ustki molekulyar tuzilishiga o’xshaydi.
Oddiy sharoitda Hg va Ga (t_sq30^oC) dan boshqa barcha metallar tipik kristall qattiq moddalardir. Metalldagi atomning eng asosiy xili klassik garmonik tebranishdir. Bu harakat uch o’lchamli bo’ladi.
Bir mol-atom metallning o’rtacha kinetik energiyasi ZRТq1,8 kk bo’lsa, uning yashirin bug’lanish energiyasi Z(Cs)q19 kkalG’mmol-atom Zwq210 kkalG’mol-atom. Demak, L RT dan ancha katta. Shu sababdan aksariyat metallar juda yuqori suyuqlanish temperaturasiga ega.
Metallning har bir atomidan bittadan elektron erkin ravishda metallning mazkur bo’lagi bo’yicha harakatda bo’ladi.
Metall erkin elektronlar vositasida bog’lanib turgan atom qoldiqlaridan tashkil topgan sistemadir.
Metallar yuqori issiqlik o’tkazuvchanlik va elektr o’tkazuvchanlikka egalar. Bu holni Videman-Frans qonuni yaxshi ifodalaydi:
qRT
bu yerda issiqlik o’tkazuvchanlik ;
N-elektr o’tkazuvchanlik ;
Ko’rinib turibdiki, Т kamaysa N ortadi. Bu o’ta o’tkazuvchanlikkacha olib keladi.
Kristall holatning asosiy xususiyati-uning xossalarining vektorialligida, yoki anizotropikligidadir, ya’ni, mustahkamlik, issiqlik o’tkazuvchanlik, siqiluvchanlik va b.q. hossalarning kristall ichki yo’nalishiga bog’liqligidadir. Bu holatda zarralar joylashuvida uchlamchi o’lchovdagi davriylik mavjud, ya’ni, uzoq tartibda xossalar saqlanadi.
Amorf xolat-yaqin tartibda xossalar saqlanishi-izotroplik bilan farqlanadi (ma’lum xossani modda ichidagi xohlagan yo’nalishda bir xil berishda suyuqlik bilan bir xil). Amorf holat kristall holatdan suyuq holatga o’tishda sakramasdan silliq o’tadi.