Кислотали ёки ишқорий катализаторлар таъсирида гидропероксидлар парчаланади. H2SO4 нинг 0,1%ли эритмасида таъсирида гидропероксидлар фенол ва карбонил бирикмаларига парчаланади. Реакция мураккаб механизм бўйича ион типидаги оралиқ катионлар ҳосил бўлиш билан содир бўлади.
Ҳосил бўлган катион фенил гуруҳини кислород атомига томон миграцияси туфайли қайта гуруҳланади ва фенол ҳамда ацетон ҳосил бўлади.
Кумол методи бўйича фенол ва ацетон олиш технологияси
Кумол услуби бўйича фенол ва ацетон ишлаб чиқаришни изопропилбензол синтези, ундан изопропилбензол гидропероксидини олиш ва ниҳоят, уни кислотали парчалаб фенол ва ацетон олиш босқичларига бўлиш мумкин.
Қуйида кейинги икки босқичга тўхталиб ўтамиз. Бу босқичларнинг технологик схемаси Расм. 19. да келтирилган. Изопропил бензолни оксидлаш 1-тарелкаси реакцион колоннада олиб борилади, унга совитгичлар ўрнатилган бўлиб, тарелкалардаги ҳарорат 120С, остки (куб) тарелкаларда эса 105С сақланади, олдиндан тозаланган ҳаво колоннанинг остки қисмидан 0,4 МПа босимда ҳайдалади. Янги ва айланма изопропилбензол (ИПБ)га 5-сборник (йиғгич)да оксидлаш инициатори гидропероксид (ГП) қўшилиб, 4-иссиқлик алмаштиргичга ва у ердан реакторнинг юқори тарелкасига ҳайдалади. Изопропилбензол буғлари ва учувчан оралиқ маҳсалотлар (HCOOH, HCHO) 2-совитгичда конденсатланиб, 3-ювгич сепараторда ишқор билан нейтралланади. Углеводородли қатлам 5-йиғгичга узатилади, сув эса канализацияга юборилади.
Расм. 19. Кумол усули билан фенол ва ацетон ишлаб чиқариш технологик схемаси.
1-реакцион колонна; 2-совитгич; 3-ювувчи сепаратор; 4-иссиқлик алмаштиргич;
5-жамлагич; 6,8-11-ректификацион колонналар; 7-гидропероксидни кислотали парчалаш узели; 12-сепаратор; 13-дефлегматорлар; 14-қайнатгичлар; 15-дросселли вентил; 16-насос.
1-колоннанинг остки қисмидан чиқаётган оксидатнинг таркибида 30% гидропероксид мавжуд бўлиб, у иссиқликни 4-иссиқлик алмаштиргичда изопропилбензолга алмашинади ва 15-вакуум ректификатда концентрланиб, конденсатор-дефегматорли 6-насадкаланган ректификацион колоннада изопропилбензол ҳайдалади. Қисман изопропилбензол билан аралашиб чиққан гидропероксид 6-колоннага қайтарилади, қолган масса 3-сепараторда ишқор билан ювилиб яна оксидлашга юборилади. 6-колоннадаги хажмли суюқликни таркибида 70-75% гидропероксид бўлиб, вакуум-ректификатда унинг миқдорини 88-92% етказилади. Кейинги босқич, яъни кислотали парчалаш 7-узелда амалга оширилади.
Якуний босқичда 8-колоннада ацетон ҳайдалади, 9-колоннада пасайтирилган босимда юқори ҳароратда қайновчи моддалар (фенол смоласи) таркибида фенол тутган ҳажмий қолдиқ 10-колоннада -метилстирол ва изопропилбензол қолдиқлари, 11-колоннада эса фенол ҳайдалади. Ҳажмий қолдиқ сифатида эса фенол смоласи қолади.
Фенол смоласини утилизацияси бўйича бир неча таклифлар мавжуд, асосийси уни пиролиз қилиш йўли билан қўшимча фенол олишдир.
Do'stlaringiz bilan baham: |