Ushbu ifodadan siqilmaydigan muhit uchun

(9.33)
kattalikni har tomonlama siqish koeffisenti deb ataladi. (9.24) ifodalardan foydalanib, ushbu koeffisentni Yung moduli va Puasson koeffisenti orqali ifodalash mumkin:
(9.34)
ushbu ifodadan siqilmaydigan muhit uchun (k= ∞) Puasson koeffisenti ekanligi kelib chiqadi. (9.26) va (9.33) ifodalarni taqqoslab, va K lar orasidagi bog’lanishni topish mumkin:
(9.35)
Har tomonlama siqilish natijasida jism zichligi qadar o’zgarsa, nisbiy siqilish koeffisenti
(9.36)
ifoda bilan aniqlanadi. Guk qonuni kelib chiqqan holda kattalikni va K lar orqali ifodalash mumkin:
(9.37)
Siljish moduli G=0 bo’lgan muhitlar ham mavjud. Bunday muhitlarni ideal oquvchanlikka ega bo’lgan suyuqlik yoki gazlar kiradi. Ularning elastikligi faqat bitta Lame doimiysi orqali aniqlanadi. Bunday muhitning har bir ajratilgan yuzasiga normal yo’nalgan kuchlanish ta’ sir qiladi.
9.8. Kichik deformatsiyalar energiyasi
Kichik deformatsiyalangan jisimning deformatsiya natijasida olgan energiyasini topamiz. Deformatsiya natijasida siljish vektori u kichik du qiymatga o’zgarsin. Bunda bajarilgan elementar ish ichki kuchlarning du ga ko’paytmasiga teng.
Ichki kuchni ga tengligidan
(9.38)
Bo’laklab integrallanganimizda (9.38) ifoda quydagi ko’rinishga keladi:
(9.39)
Deformatsiyalangan katta muhit uchun birinchi integral nolga teng bo’ladi. Chunki muhit yuzasi . Ikkinchi integralda ( )( )=d ekanligini hisobga olib,
(9.40)
ko’rinishda yozish mumkin. Integral ostidagi ifoda birlik hajimdagi ichki kuchlar bajargan ishni ifodalaydi:
(9.41)
Chiziqiy diformatsiya ucun tenzorining simmetrik bo’lishligidan foydalanib, quyidagi
(9.42)
ifodaga kelamiz. Unda jami birlikdagi elementar ish uchun
(9.43)
ifodani hosil qilamiz.
Qaytaruvchi adiabatik deformatsiyalanish jarayonlari uchun bu ish teskari ifoda bilan olingan ichki energiyaning o’zgarishiga teng:
(9.44)
Umumlashgan Guk qonunidan foydalanib, quydagi
(9.45)
ifodani hosil qilamiz. Uni integrallasak, elastik deformatsiyalangan jisimning potensiyal energiyasi uchun
(9.46)
ifofa hosil qilamiz. Izotop muhit uchun (9.46) ifoda bir qancha sodda ko’rinishga keladi.
(9.47)
Oxirgi ifodani ( leformatsiya bo’yicha ) differensiyallaganimizda (9.17) ifodani hosil qilamiz.
9.9 Tenzoqarshilik hodisasi
O’tkazgich elelektrik qarshiligining mexanik deformatsiya tasirida o’zgarishini tenzoqarshilik hodisasi deb ataladi. Bu hodisa ayniqsa yarim o’tkazgichlarda yaqqol namoyon bo’ladi. Deformatsiya natijasida yarim o’tkazgichlarda zariyad tashuvchilarning energitik spektri, effektiv massasi, taqiqlangan zona kengligi va boshqa bir qator kattaliklar o’zgaradi. Bu esa yarim o’tkazgichlarning elektrik qarshiligi o’zgarishiga olib keladi. Bu hodisani baholash uchun maxsus kattaliklar kiritilgan.
(9.48)
nisbat bilan aniqlanadigan kattalik-tenzoqarshilikning bo’ylama koeffitsienti yoki kuchlanish bo’yicha tenzosezgirlik deyiladi. Bunda deformatsiya yo’qligidan solishtirma qarshilik.
Deformatsiya bo’yicha tenzosezgirlik koeffitsientideyilgan.
S= (9.49)
kattalik kiritishimiz ham mumkin, Bunda E- Yung moduli. Yarim o’tkazgichlarning tenzosezgirligi metallarinikidan o’n-yuz marta ortiq. Masalan, p-tur kremniy uchun S taxminan 125 ga teng va metal sim tenzometrlarnikidan 60 marta ortiq.
Hozirgi zamon fani va texnikasida tenzoqarshilik hodisasi asosida tayyorlangan ko’pgina samarali tenzometrlar