Ушбу «Гистология» маъруза матнлари кафедра =арорига асосан аду ы=ув услубий щайъати томонидан (1999 йил 4 сентябрь) =ылланишга тавсия этилган

 
 
 
 

---

68 
Nerv hujayrasi (neyron) 
 
Nerv hujayrasi nihoyatda ixtisoslashgan murakkab morfologik tuzilishga ega 
bo’lib, har xil tashqi va ichki ta’sirni qabul qilib, uni impulsga aylantirish va hujayra 
o’simtalari orqali uzatib berish xusu-siyatiga ega. Neyron sitoplazma va yadro 
qismlarini tashkil etuvchi tanasi, ya’ni perikariondan hamda bir necha o’simtalardan 
tashkil topgan. Ayniqsa uning o’simtalari juda ko’p bo’lib, ulardan bittasi uzun bo’ladi, 
mana shu uzuni akson yoki neyrit deyiladi. Neyrit orqali hujayra tanasidan boshqa nerv 
o’sim-tasiga yoki harakat organlariga impuls o’tkaziladi. Aksonning uzunligi bir necha 
mikrondan 1-1,5 metrgacha bo’lishi mumkin. Uning yo’g’on ingichkaligi butun 
uzunligi bo’ylab bir xil. Ayrim vaqtlarda u yon tomonlarga o’simtalar chiqaradi, ularga 
yon kollateral o’simtalar deyiladi. Neyronning qolgan o’simtalari kalta bo’lib, ular 
dendritlar deyiladi. Dendritlar, odatda, hujayra tanasidan yo’g’on bo’lib chiqib, uchiga 
tomon ingichkalashib boradi. Ular ikkinchi nerv hujayrasi o’simtalari bilan tutashib, 
sinapslar hosil qiladi. Sinaps ikkita neyron o’simtalarining bir-biri bilan tutashgan 
qismidir. Ular impulsni bir neyrondan ikkinchi neyronga o’tkazish funksiyasini 
bajaradi. Ayrim vaqtlarda dendritning uchlari ta’-sirni qabul qiladigan retseptorga 
aylanib, ta’sirni qabul qilishda ishtirok etadi. 
Odam va hayvonlar organizmida uchraydigan neyronlar o’zidan chiqaradigan 
o’simtalarning soniga qarab quyidagilarga bo’linadi: 
1.
Unipolyar (latincha unus-bir degani)-bir qutbli, ya’ni bir o’simtali neyronlar. 
2.
Bipolyar (latincha bi-ikki degani)-ikki qutbli, ya’ni ikki o’simtali neyronlar. 
3. Multipolyar (lotincha multum-ko’p degani)-ko’p qutbli, ya’ni ko’p o’simtali 
neyronlar. Unipolyar neyronlarning tanasidan, odatda, bitta o’simta chiqadi. Ular 
qatoriga dendrit o’simtalari paydo bo’lmaydigan neyroblast hujayralari kirishi mumkin. 
Unipolyar neyronlar asosan umurtqasiz hayvonlar organizmida uchraydi. Odam 
tanasida esa bunday neyronlar bo’l-maydi. Bipolyar neyronlar qarama-qarshi 
qutblaridan ikkita o’simta chiqaradi. Bittasi akson, ikkinchisi dendrit vazifasini 
bajaradi. Bipolyar neyronlar ham odam organizmida kam uchraydi. Ular faqat ko’zning 
to’r pardasida, ichki quloqning spiral gangliyasida hamda hid bilish organlarida 
uchraydi. 
Multipolyar, ya’ni ko’p qutbli neyronlardan har tomonga qarab bir nechta o’simta 
chiqaradi. Ularning bittasi, odatda, uzun bo’lib, akson vazifasini bajarsa, qolganlari 
mayda, kalta bo’lib, dendrit rolini o’y-naydi. Multipolyar neyronlarga orqa miyaning 
barcha harakat neyronlari kiradi.