Urmaiov N. J

Amortizatsiya qilinishi kerak bo‘lgan mol-muik amortizatsiyaning eng yuqori me’yorlari

A m o r tiza ts iy an in g

x» ^{A so s iy v o s ita la m in g n o m i y i l l ik e n g y u q o ri} m e 'y o r i , fo iz la rd a
Binolar, im oratlar va inshootlar


1 B in o la r , im o ra tla r
2 K o 'p r ik la r
3 ^{D a m b a la r , to ‘g ‘o n Iar}
4 K o rx o n a la m in g te m ir v o 'l la r i
5 ^{O i rg ‘o q n i m u s ta h k am io v c h i, q i rg 'o q n i h im o v a lo v c h i in sh o o tla r}
6 ^{R ez e rv u a rla r , s is te m a la r , b a k la r v a b o s h q a s ig ‘im la r} ₅
7 ^{Ich k i x o 'i a l ik v a x o 'i a lik la ra ro s u g 'o r is h ta rm o g ‘i}
8 ^{Y o p iq k o lle k to r- d re n a i ta rm o g 'i}
9 ^{S D ort-sog‘lo m la sh tirish in sh o o tla ri}
10 ^{Issiq x o n a la r v a p a m ik la r}
11 ^{B o sh q a in sh o o tla r}
97


A m o r tiza ts iy an in g
A so s iy v o s ita la m in g n o m i y illik e n g y u q o ri m e 'y o r i , fo iz la rd a
U z a t i s h q u r i l m a l a r i
1 E le k tr u z a t ish h a m d a a lo q a q u rilm a la ri v a lin iy a ia ri
2 Ic h k i g a z q u v u r la r i v a b o sb q a q u v u rla r 8
3 V o d o p ro v o d , k a n a l iz a ts iy a v a is siq lik ta rm o q la r i
K u c h - q u v v a t b e r a d ig a n m a s h i n a l a r v a u s k u n a l a r I Issiq lik te x n ik a u sk u n a la ri
2 T u rb in a u s k u n a la r i va g a z tu rb in a la ri q u rilm a la ri
3 E le k tr d v ig a te lla ri v a d iz e l- g e n e ra to r la r
8
4 K o m p le k s q u r ilm a la r
5 B o sh q a k u c h - q u v v a t b e ra d ig a n m a sh in a la r v a u sk u n a la r (h a ra k a tla n u v ch i tra n sp o rtd a n ta sh q a ri)
F a o l iy a t t u r l a r i b o 'y i c h a ish m a s h i n a i a r i v a u s k u n a l a r ( h a r a k a t l a n u v c h i t r a n s p o r t d a n t a s h q a r i )
1 lq tis o d iy o tn in g b a rc h a ta rm o q la rig a te g ish li m a sh in a la r v a u sk u n a la r
2 Q ish lo q x o ‘ja Iigi tra k to r la r i, m a sh in a la r i v a u sk u n a la r i
^{3 Y o T d o sh , u y a li a lo q a , ra d io te le fo n , p e y jin g a lo q a u sk u n a la r i} 15
4 N a so s la r
5 Y u k tra n sp o r ti, y u k o rtish - tu sh ir ish m a sh in a la r i v a u s k u n a la r i
6 B o sh q a m a sh in a la r v a u sk u n a la r H a r a k a t l a n u v c h a n t r a n s p o r t
1 A v to m o b il tra n s p o r tin in g h a ra k a td ag i ta rk ib i, ish la b ch iq a rish
tra n sp o rti
2 Y e n g il a v to m o b illa r ^{2 0}
3 S a n o a t tra k to r la r i
^{4 K o m m u n a l tra n s p o r t} 10
^{5 B o sh q a tra n sp o r t v o s ita lari} 2 0
K o m p y u t e r , m a T u m o t l a r n i q a y t a is h la s h u s k u n a l a r i
1 K o m p y u te r la r
^{2 N u sx a k o ‘c h iris h - k o ‘p a y tirish te x n ik a si} 20
3 B o sh q a la r
B o s h q a g u r u h l a r g a k i r i t i lm a g a n q a t ’iy b e lg i la n g a n a k t i v l a r
^{1 K o ‘p y i llik d o v - d a ra x tla r} 10
2 Id o ra m eb e li v a u sk u n a la ri (sh u ju m la d a n te le fo n ap p aratlari,
h iso b la sh q u rilm a la ri v a b o sh q a la r) ^{15
3 B o sh q a la r} 10
M an b a : 0 ‘z b e k is to n R esp u b lik a s i so liq K o d ek si.

Soliq solish maqsadlari uchun har bir kichik guruh bo‘yicha amortizatsiya me'yorim qo‘llash orqali, biroq ushbu Kodeksda belgilangan eng yuqori me'yordan oshmagan holda hisoblab chiqiladi. Soliq solish maqsadlari uchun amortizatsiyani ushbu Kodeksda belgilanganidan pastroq va soliq to‘lovchining hisob siyosatida mustahkamlab qo‘yilgan me'yorlar bo'yicha hisoblashga y o i qo‘yiladi.

98


Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar fan-texnika taraqqiyoti natijasida yaratilgan zamonaviy, serunum texoika vositalarini sotib olishga intiladi. Xo‘jalikda ma'naviy jihatdan tez eskiradigan asosiy vositalar uchun tezkor amortizatsiya usulidan ham foydalaniladi. Lekin bu jarayon ular yordamida yetishtiriladigan mahsulotlaming tannarxlariga bevosita ta’sir etadi. Chunki bunda mahsulot tannnarxiga o'tkaziladigan amortizatsiya summasi ko'payadi. Shuning uchun bu usulni qoilashdan avval ulaming o'rindoshligini, sarf-xarajatlarini va boshqa jihatlarini e'tiborga olish lozim.
Qishloq xo'jaligi fondlari tarkibida aylanma fondlar ham muhim ahamiyatga ega. Aylanma fondlar - mahsulot ishlab chiqarish, xizmatlami bajarish jarayonida bir marta qatnashib, qiymatini shu mahsulotlarga to‘liq o‘tkazib, o‘z shaklini ham o‘zgartiradigan vositalardir. Ularga urug‘liklar, yoqilg‘i, yog'lovchi materiallar, kimyoviy vositalar, yem-xashaklar, kam qiymatli, tez to‘zuvchi materiallar, joriy va valyuta hisob raqamlaridagi, kassadagi mablag‘lar va boshqa shu kabilar kiradi. Aylanma fondlar ishlab chiqarish va realizatsiya jarayonining uzluksiz amalga oshishini ta'minlab turadi. Aylanma fondlar qishloq xo‘jalik ishlab chiqarish jarayonida bir marotaba qatnashib, o‘z shaklini o'zgartiradi. Masalan, ekilgan urug‘ o‘simlikka, mineral o‘g‘itlar esa oziqa moddalarga aylanadi, yonilg'idan foydalanish natijasida mashina-traktorlar ish bajaradi va hokazo.
Qishloq xo'jaligida aylanma fondlar iqtisodiyot boshqa tarmoqlaridagi aylanma fondlardan farq qilib, quyidagi o'ziga xos xususiyatlarga ega:
a) ishlab chiqarish siklining uzoq davom etishi munosabati bilan aylanma fondlar aylanishining sekinligi. Aylanma fondlami tashkil etishda uning bu xususiyatini inobatga olish lozim;
b) mehnat predmeti xarajatlarining notekisligi va qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining mavsumiyligi sababli yilning turli davrlarida aylanma fondlar sarfi tarkibining keskin o‘zgarib turishi. Qishda aylanma fondlar sarfi tarkibida yem-xashakning salmog'i yuqori bo‘lsa, bahorda urug‘lik, yoqilg‘i- moylash materiallari, o‘g‘it, ehtiyot qism va boshqalaming sarfi keskin ortadi;
d) aylanma fondlaming bir qismi ichki xo‘jalik ehtiyoji uchun foydalaniladi. Qishloq xo‘jalik mahsuJotlarining bir qismi sotilmaydi, balki natural shaklida (umgiik, yem-xashak va hokazo) qaytadan ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladi;
e) xo‘jalik yuritishning turli-tuman shakllari sharoitida aylanma fondlami moliyalashtirish manbalarining turlicha boiishi.
Aylanma fondlarining aylanishi o'zida uch bosqichni mujassamlashtiradi: ta'minot, ishlab chiqarish va realizatsiya (sotish).
Aylanma fondlaming tarkibi korxonalaming ixtisoslashuviga qarab turlicha boiadi. Masalan, don mahsulotlari yetishtiravchi korxonalarda aylanma fondlaming asosiy tarkibini uragiik, o‘g‘it, yoqilgi, ehtiyot qismlar,


99


texnikalar band etgan bo'lsa, chorvachilik korxonalarida bu tarkibni asosan ozuqa, boquvdagi hayvonlar band etadi.
Qishloq xo‘jaligidagi aylanma fondlar turkumlanishi 5.2-chizmada keltirilgan.