Қурилиш конструкциялари фани муҳандисни шакллантирадиган фанлардан бири

с
А
А
3
(14.5) 
бу ерда А-ҳисобий кесим юзаси терим кесими чегарасида эзилиш юзасининг 
жойлашишига қараб аниқланади;
Иккинчи гурух чегаравий ҳолатлар бўйича ёриклар пайдо бўлиши, очилиши 
текширилади ва деформацияларга ҳисобланади деформацияга ҳисобланадиган 
конструкцияларда: 
а) ёриклар (масалан, резервуар қопламасида) бўлишига йўл қўйилмаслиги; б) 
ёриқлар 
очилиши 
чекланиши; 
в) 
бирга 
ишлаш 
шартига 
мувофиқ 
деформацияланишлар чекланган бўлиши (масалан, ўзини кўтариб турувчи, каркас 
билан боғланган деворлар) керак. 
Тош-ғишт конструкциялар сиқилган элементларининг юк кўтара олувчанлиги 
бўйлама куч эксцентриситетига боғлиқ бўлади. Бу эксцентриситет N кучнинг 
элемент оғирлик марказига нисбатан олдиндан белгиланган (ҳисобий) ёки 
тасодифий юз берган кўчишидир. Агар элемент марказий қўйилган N куч ва
эгувчи момент М таъсирида бўлса, у холда е
0
=М/N. 

---

227 
Тасодифий эксцентриситет е
0
тас
фақат қалинлиги 25см гача бўлган, юк 
кутарадиган ва уз юкини кутариб турадиган деворларни ҳисоблашдагина эътиборга 
олинади. е
0
тас
=2 см- юк кўтарувчи деворлар учун; е
0
тас
=1см-узини кутариб турувчи 
деворлар учун. Арматурасиз деворда е
0 
кўпи билан 0,9 у, эни 25см гача бўлган 
деворларда е
0
+е
0
тас
кўпи билан 0,8 у бўлиши керак, бу ерда у-кесимнинг оғирлик 
марказидан сиқилувчи соха четигача бўлган масофа (14.4-расм); тўғри тўртбурчак 
кесимда у= h/2 бўлади. Марказий сиқилишда (е
0
=0) кучланиш кўндаланг кесим 
юзаси бўйлаб текис тақсимланади (14.4 а-расм). Агар куч унча катта булмаган 
эксцентриситет билан қўйилган бўлса, кучланиш гарчи нотекис тақсимланса ҳам, 
элемент кесимининг ҳаммаси сикилган ҳолатда бўлади (14.4 б-расм). 
Эксцентриситет ортса, кесимда чўзувчи кучланиш 

t
пайдо бўлиши мумкин
(14.4 в-расм). Агар 

t
>R
tв
бўлса, кесимнинг чўзилган қисмида ёриқлар очилади 
(14.4 г-расм) ва кесим юзасининг А
с
қисмигина сиқилишга ишлайди. 
Ҳисоблашда куч ўқи N А
с
юзага симметрик, кучланиш эса юза бўйлаб текис
тақсимланган деб қабул қилинади (14.4 д-расм).
Тош-ғишт конструкциялар элементларининг кесими марказий сиқилишга 
қуйидаги формула бўйича ҳисобланади: 
N=m
q

RA,
(14.6) 
бу ерда N - ҳисобий бўйлама куч; А-элементнинг кесим юзаси; R- деворнинг 
сиқилишга бўлган ҳисобий қаршилиги; 

-сикилган элементлар солқилигининг узоқ 
муддатли таъсирида уларнинг юк кўтариш қобилиятига таъсирини ҳисобга олувчи 
коэффициент; у деворнинг эластиклик характеристикаси 

билан келтирилган 
эгилувчанликка боғлиқ холда аниқланади: 

I
=
;
0
i
l

h
=
h
l
0
,
(14.7) 
бу ерда l
0
- элементнинг ҳисобий узунлиги; h,i- тегишлича энг кичик ўлчам (тўғри 
тўртбурчак кесим учун) ва элемент кесимининг инерцияси радиуси. Деворлар ва 
устунларнинг горизонтал йўналишдаги қўзғалмайдиган таянчларга шарнирли 

---

228 
тиралишида l
0
=Н, ёпмалар ва бошқа горизонталp таянчлар билан боьланмаган
эркин турувчи конструкциялар учун l
0
=2Н, таянчларга қисман қистириб қўйилган 
конструкциялар учун l
0
нинг миқдори конструкция қай даража сиқилганлигини
ҳисобга олган холда қабул қилинади. Аммо l
0
=0,8Ндан кам бўлмаслиги керак. 
14.4-расм. Тош-ғишт конструкциялар сиқилган элементларининг 
эксцентриситет катталашган сари кучланганлик ҳолатининг ўзгариши: 
а-марказий сиқилиш, б-номарказий сиқилиш, в-чўзувчи кучланиш бўлгандаги 
номарказий сиқилиш (ёриксиз), г-чўзилган соханинг номарказий сиқилиши 
(ёриқли),
д-чўзилган сохадаги ёриқлар бўлганда кесимдаги кучланишлар тақсимланишининг 
ҳисобий схемаси 
Номарказий сиқилиш учун ҳисоблаш формуласи қуйидагича ифодаланади: 

---

229 
N

m
q

1
А
с
R
w
,
(14.8) 
бу ерда А
с
- N кучга нисбатан симметрик бўлган кесим сикилган қисми- 
нинг юзаси 14.4 б-расмга кўра юзаси А=в h бўлган тўғри тўртбурчак 
кесим учун А
c
юза қуйидагича ифодаланади: 
А
с
=2в(








