Қурилиш конструкциялари фани муҳандисни шакллантирадиган фанлардан бири

в=0,05l
бўлса I-тур серқобирға тўшама 
қаторига,
в>0,05l
бўлса II-тур сийрак қобирғали тўшамалар қаторига киради. 
Агар қобирғалар фақат контур бўйлаб қўйилиб, қопламалар ораси куйма 
кўпикпласт билан тўлдирилса бундай тўшама III-тур, қобирғаларсиз бўлиб, яхлит 
ўрта қатлам тайёрланса, IV-тур тўшамалар гурухига мансуб бўлади. 
Тўшама ва осма деворларни мустаҳкамлик ва бикрликка ҳисобланаётган 
пайтда уларнинг келтирилган геометрик кўрсатгичларни эътиборга олиш керак. 
Иссиқ тўшамалар учун теплотехник ҳисоб бўйича иситгичнинг қалинлигини 
лойиҳалаш таржибасига асосланиб, аввалдан қопламаларнинг қалинликлари ва 
уларнинг жойлашиш тартиби белгиланади. 
Тўшама ва осма деворлар статик жихатдан бир ораликли, икки чети билан 
эркин таянган тўсиндир. 
Тўшама ҳисобини, фанера қопламали конструкция мисолида кўриб чиқамиз. 
Тўшаманинг ўлчамларини 
6 х 1,5
м деб оламиз (18.2-расм). Одатда, тўшама 
баландлиги ораликнинг 
1/30 + 1/40
қисмини ташқил этади. Фанера сиртқи қатлами 
толаларининг йўналиши тўшама бўйига мос келиши керак, бунда фанера қопламани 
узунасига қия текислик усулида елимлаш, унинг мустаҳкамлигидан тўлиқ 
фойдаланиш имкониятини яратади. 

---

281 
Бўйлама 
қобирғалар 
сони, 
асосан, 
сиртки 
қопламанинг 
эгилишига 
мустаҳкамлигига боғлиқ. Агар қабул қилганимиздек, қоплама фанерадан бўлса, уни 
йиғик куч таъсиридан толаларга кўндаланг эгилишга оралиғи бўйлама қобирға 
қадамига тенг тўсин сифатида ҳисоблаш зарур, йиғик юк (ишчининг анжомлари 
билан оғирлиги) 
1,2 кН га тенг.
Бунда йиғик кучнинг таъсири эни 100 см
бўлган оралиққа тарқалади деб 
ҳисобланади . У холда энг катта момент: 
M
max
=Pc/8
(18.7) 
Эгилишдаги устки фанера қоплама толаларига кўндаланг кучланиш
9
100
8
6
max
2









Pc
W
M
u
90
2



R
m
C


(18.8) 
Бу ерда
m = 1,2
. Агар

n
=1,2 R
uqo
деб олсак, унда 
9(C/δ
φ
2
)≤1,2 R
φ90
. 
Бу ифодадан қобирғалар ўқлари орасидаги масофани топиш мумкин: 
C≤0,13R
uφ
δ
φ
2
. (18.9) 
18.2-расм. Елимфанерали тўшама: 

---

282 
а-тўшама режаси, б-тўшама қирқими, в-тўшаманинг ҳисоб схемаси; 1-бўйлама 
қобирға; 2-кўндаланг қобирға; 3-вентиляция учун тешик; 4-қурилиш фанерааси; 5-
намдан химоя қатлам; 6-тўшамани қобирғаси; 7-иссиқлик сақловчи қатлам 
Елимланган фанераали конструкциялар уларда қўлланилган ёғоч ва 
фанераанинг эластиклик модуллари хар хиллигини эътиборга олган холда 
ҳисобланади. Бунинг учун келтирилган геометрик кўрсатгичлар ҳисоблаб топилади. 
Қайси қисмда кучланиш текширилаётган бўлса, геометрик кўрсаткичлар шу 
материалга келтириб ҳисобланади. 
Фанерага келтирилган инерция ва статик моментлари:

I
пр
ғI
1
+I
q
(E
q
ҳE
ф
);
(18.10)
S
пр
ғS
ф
+S
q
(E
q
ҳE
ф
);
(18.11)
кўндаланг кесим юзаси: