«Қурилиш» факультети “Мехнат ва атроф мухит мухофазаси”

2-машғулот: Магматик тоғ жинсларини аниқлаш.

Магматик жинсларни макроскопик, яъни оддий кўз бйлан кўриб, текшириб аниқлаймиз ва 4-иловада берилган аниқлагичдан фойдалнамиз.

Зарур материал ва жиҳозлар: магматик тоғ жинси намуналари.
Машғулотни бажариш тартиби. Намуналар тўпламидан магматик жинсларни ажратиб олиб, қуйидаги саволларга жавоб тайёрланади.
1. Жинснинг ранги;
2. қандай магматик жинс хилига тегишли эканлиги;
3. Минерал қисмларининг тузилиши ва ўзаро жойлашуви;
4. Минералогик таркиби.
5. Ер пўстида ётиш шакллари.
6. Инженерликгеологик хусусиятлари.
Тоғ жинсларига тавсиф беришда ташқи белгиларидан намунанинг ҳолатига, таркибидаги ёт аралашмаларнинг бор йўқлигига аҳамият бериш ҳам лозим, чунки бундай белгилар уларга инженерликгеологик нуқтаи назардан баҳо беришда муҳим роль ўйнайди. Масалан, гранитнинг синган жойининг хиралиги уни нурашга учраганлигидан дарак беради.


3-машғулоти. Чўкинди тоғ жинсларини наъмуналардан ўрганиш.

Зарурий материал ва жиҳозлар: Тоғ жинсларининг намуналари, 10%ли хлорид кислота, шиша бўлакчаси, лупа, бисквит, тоғ жинсларининг аниқлагичи.

Машғулот ўтказиш тартиби. Жинс намунаси олинади ва унинг қандай жинс эканлиги аниқланади. Тоғ жинсини аниқлаш учун унинг заррачаларининг ўзаро жойлашувига (қатламланишига, коваклари бор ёки йўқлигига), тузилишига, таркибига, рангига, қаттиқлигига, синишига, солиштирма оғирлигига, каттакичиклик ўлчамига ва бошқа белгиларига эътибор бериб, улар дафтарга ёзилади. Шундан кейин жинс таркибида учрайдиган органик қолдиқлар, конкрециялар, ертомирчалар, суркалмалар ва бошқа бегона аралашмалар батафсил ёзилади. Жинсларнинг тўлиқ тавсифига қараб уларнинг тури, пайдо бўлиш йўли ва сифати аниқланади.
Метаморфик тоғ жинслари. Метаморфик жинслар бирламчи чўкинди ва магматик жинсларнинг юқори температура, кучли босим ҳамда магманинг жинсларга таъсири натижасида қайта кристалланишдан пайдо бўлади. Метаморфик тоғ жинслари иккиламчи бўлиб, бирламчи жинсларнинг метаморфизм натижасида минералогик ва химиявий таркиби, тузилиши ўзгариб бутунлай бошқа ҳолга ўтиши ва зичлиги ошиши билан ифодаланади. Метаморфизм геологик шароитларга қараб икки хилга: регионал (катта-катта майдонлар) ва контакт (нисбатан кичик ёндош майдонлар) метаморфизмга бўлинади. Ҳар икки ҳолда ҳам ўзига хос тоғ жинслари ҳосил бўлади (4жадвал).
Контакт метаморфизм магманинг атроф ёндош чўкинди жинслар ичига ёриқлар орқали суқилиб кириши ҳамда унинг иссиқ ҳарорати, ундан чиқадиган хар хил газлар ва буғлар ва, ниҳоят, иссиқ сувда эриган моддаларнинг таъсирида пайдо бўлади.
Регионал метаморфизм магматик ва чўкинди тоғ жинсларининг тектоник ҳаракати натижасида, кучли босим ва юқори температура таъсири остида пайдо бўлади, у бир неча турдаги метаморфизмни — динамо, термо ва химиявий метаморфизмларни ўз ичига олади.
Ер қобиғида энг кўп тарқалган асосий метаморфик тоғ жинсларининг ифодаси 6 иловада берилган.