Urganch davlat universiteti tabiiy fanlar fokulteti biologiya yo`nalishi 204-guruh talabasi Xolboyev Shamsiddin Mavzu: Mikroorganizmlarning zamonaviy sistematikasi

Urganch davlat universiteti TABIIY FANLAR fokulteti BIOLOGIYA yo`nalishi 204-guruh talabasi Xolboyev Shamsiddin
Mavzu: Mikroorganizmlarning zamonaviy
sistematikasi.

Reja:

1.Prakoriotlarning klassifikatsiyasi

2.Mikroorganizmlarni sistematikaga solishda uning xususiyatlari haqida.

3.Mikroorganizmlarning guruhlari
Zamonaviy klassifikatsiya mikroorganizmlarni atroflicha o’rganib, ularning barcha xususiyatlarini bilishni taqazo etadi. Buning uchun mikroorganizmlarining tashqi va ichki strukturalari, fiziologo — biokimyoviy xususiyatlari, mikroorganizmlarini yuzaga keltiradigan jarayonlarini bilish zarur bo’lib ularning quyidagi xususiyatlari asos qilib olinadi:
1. SHakli va o’lchami;
2. Harakati (xivchinlarining bor — yo’qligi va joylanishi);
3. Kapsulasi;
4. Endospora hosil qilishi;
5. Gram usulida bo’yalishi;
6. Modda almashishi;
7. Energiya olish;
8. Tashqi muhtni o’zgartirishi;
9. Tashqi muhtning mikroorganizmga ta’siri.
Mikrobiologiyaning rivojlanishi mikroorganizmlar tavsifini yanada chuqurroq bilishni talab etdi. SHu vaqtgacha fenotip xususiyatlari asosiy hisoblangan bo’lsa, endi genotip xususiyatlarini ham o’rganish kerak buldi va molekulyar biologiya erishgan yutuqlar bunga imkoniyat yaratdi, ya’ni
1) mikroorganizm nuklein kislotasining nukleotid tarkibi, purin va pirimidin asoslarining bir—birlariga bo’lgan nisbatlari o’rganiladi va shu asosda ikki guruh mikroorganizmlar farqlari aniqlanadi.
2) ikki guruhga mansub mikroorganizm nuklein kislotalarini bir —birlari bilan gibridlab, ular orasidagi nukleotid gomologiyasi (uxshashligi) o’rganiladi. Agar, nuklein kislota tarkibi 80 — 90% ga gomologiya bo’lsa, o’rganilayotgan mikroorganizmlar yakin "karindosh", gomologligi 50% dan kam bo’lsa mikroorganizmlar uzok "qarindosh" hisoblanadi.
Mikroorganizm xususiyatlari aniq o’rganilgandan so’ng, unga K. Linney taklif qilgan binominal nomenklatura talabi kabi ikki lotin atamasidan tashkil topgan ilmiy nom beriladi.
Birinchi atama — avlod nomini belgilab, mikroorganizm morfologiyasi yoki fiziologiyasi yoki shu avlodni kashf ztgan olimning ismi-sharifi yoki ajratib olingan muhtni ifodalaydi.
Ikkinchi so’z esa kichik harfda yozilib mikroorganizmni koloniyasining rangi, kelib — chiqish manbaini, yoki shu mikroorganizm yuzaga keltiradigan jarayon yoki kasallikni yoki boshqa farqlovchi belgilarni bildiradi. Masalan, Bacillus albus. Birinchi so’z — Bacillus - spora hosil tayoqcha, Gram musbat kabi xususiyatlarni anglatsa, ikkinchi so’z - albus - koloniya rangining oq ekanligini bildiradi (albus- o).

Mikroorganizmlarga 1980 yil 1 yanvarda Halqaro bakteriya nomenklaturasi kodeksi koidalariga asosan nom beriladigan bo’ldi. Mikroorganizmlarni yakin belgilariga qarab guruhlash uchun tur (species), avlod (genus), oila (familia), tartib (ordo), sinf (classis), bo’lim (divisio), saltanat yoki odam (regnum) kabi taksonomiya kategoriyalari ishlatiladi.

Tur deb, fenotipik o’xshashlikga ega bo’lgan bir genotipga mansub individlar yiggindisini bildiruvchi taksonomik birlikga aytiladi. Ular kichik tur va variantlarga bo’linadi.
Mikrobiologiyada shtamm va klon kabi terminlar ham ishlatilib shtamm deganda har xil tabiiy muhitdan (suv havzasi, tuproq va hokazo) yoki bir muhtdan har xil muddatda ajratilgan yoki har xil ekologik muhit yoki geografik xududdan ajratib olingan bir turga kiruvchi mikroorganizmlar guruhi tushuniladi.Klon — bir hujayradan olingan mikroorganizm kulturasidir.
Mikroorganizmlar asosan, hujayra devorining bor-yo’qligi va ularning turiga qarab bo’limlarga, sinf va undan mayda (kichik) taksonomik birliklar esa mikroorganizmlarning morfologiya, fiziologo — biokimyoviy belgilari yiggindisiga qarab Bulingan.
Bergi Procariotae dunyosini to’rtta bo’limga ajratadi.
I. — Gracilicutes' bo’limi
Bu bo’limga grammanfiy hujayra devoriga ega, sharsimon, ipsimon yoki tayoqchasimon bakteriyalar kiritilgan bo’lib ular harakatchan yoki harakatsiz: endospora hosil qilmaydi. Lekin, meva tanalar hosil tayoqcha miksobakteriyalar miksosporalar hosil taqsim Ko’ayishi kurtaklanish yoki binar bo’linib sodir bo’ladi.. Bo’limga 3 sinf kiradi.
I. Scotobacteria sinfi
Bu sinf eng katta sinf bo’lib 10 guruhni o’z ichiga oladi.
1 — guruhga Spirochaetaceae va Leptospiraceae oilalari kiradi. Saprofit, odam va hayvonlarda yukumli kasallik ko’zgatadigan vakillari bor.
2 — guruhga Spirillaceae oilasi kirib, qattiq, spiralsimon buralgan tayoqcha shakliga ega. Saprofit va parazit vakillari bor. Bdelvibrio degan vakili bakteriyalarda parazitlik tayoqcha mayda, bir hujayrali mikroorganizmdir.
3 — guruhga Pseudomonaceae (vakillari tayoqchasimon shaklga ega), Azotobacteriaceae {vakillari oval, tayoqchasimon), Rhizobiaceae (vakillari tayoqchasimon), Methylcoccaceae (vakillari tayoqcha va sharsimon) va boshqa oilalarini o’z ichiga olib, vakillari azot o’zlashtirish jarayonida qatnashadi yoki o’simliklarda har xil kasalliklar yuzaga keltiradi va hokazo. 
4 - rypyh Entherobacteriaceae va Vibrionaceae oilalaridan tashkil topgan bo’lib Esherihia, Salmonella, Shigeila, Ervinia koida Vibrio, Protobacterium. va boshqa avlodlarni o’z ichiga olib, ba’zi vakillari odam va hayvonlarda kasallik ko’zgatsa, ba’zilari tuproqda, suvda yoki epifat mikroflora shaklida uchraydi.
5 - guruhga odam va hayvonlar ichida uchraydigan Bacterioidaceae oilasiga mansub vakillar kiradi
6 - guruhga ammiak yoki nitratlarni nitratdagacha oksidlaydigan tayoqchasimon, sharsimon, oval shaklli Nitrobacteriaceae oilasi vakillari hamda sharsimon, tayoqcha shaklli kapsulali va kapsula ustida temir yoki marganets oksidlarini to’playdigan Siderocapsaceae oilasiga mansub vakillar kiradi.
7 - guruhga sirpanuvchi bakteriyalar — miksobakteriyalar kirib, ular ikki tartibga (Myxobacteriales va Cytofagales) kiruvchi oilalar vakillaridan tashkil topadi. Miksobakteriyalar bir hujayrali, shilliq qalin: bilan qoplangan organizmlar. Ularning hujayra devorlari oson egiluvchan — elastik bo’lib hujayra shaklini o’zgartirishi mumkin. Sirpanib harakatlanish xususiyatiga ega. Rivojlanishining ma’lum davrida meva tanasi hosil taqsim
8 - guruhxlamidobakteriyalar deb atalib, bakteriya hujayrasi usti kobik bilan uralgan.
9 — guruhga kurtaklanuvchi yoki poyali bakteriyalar kirib, tayoqchasimon oval yoki loviyasimon shaklli bo’ladi.
10 — guruhga riketsiya va xlamidalar deb nomlangan Rikcettsiales va Chlamidiales tartiblari kiradi. Tayoqchasimon, sharsimon yoki ipsimon shaklga ega bo’lib har xil yuqumli kasalliklarga sabab bo’ladi.. Masalan, Rhycketsia prawarekii toshma tif kasalligini yuzaga keltiradi.
4 - rypyh Entherobacteriaceae va Vibrionaceae oilalaridan tashkil topgan bo’lib Esherihia, Salmonella, Shigeila, Ervinia koida Vibrio, Protobacterium. va boshqa avlodlarni o’z ichiga olib, ba’zi vakillari odam va hayvonlarda kasallik ko’zgatsa, ba’zilari tuproqda, suvda yoki epifat mikroflora shaklida uchraydi.
5 - guruhga odam va hayvonlar ichida uchraydigan Bacterioidaceae oilasiga mansub vakillar kiradi
6 - guruhga ammiak yoki nitratlarni nitratdagacha oksidlaydigan tayoqchasimon, sharsimon, oval shaklli Nitrobacteriaceae oilasi vakillari hamda sharsimon, tayoqcha shaklli kapsulali va kapsula ustida temir yoki marganets oksidlarini to’playdigan Siderocapsaceae oilasiga mansub vakillar kiradi.
7 - guruhga sirpanuvchi bakteriyalar — miksobakteriyalar kirib, ular ikki tartibga (Myxobacteriales va Cytofagales) kiruvchi oilalar vakillaridan tashkil topadi. Miksobakteriyalar bir hujayrali, shilliq qalin: bilan qoplangan organizmlar. Ularning hujayra devorlari oson egiluvchan — elastik bo’lib hujayra shaklini o’zgartirishi mumkin. Sirpanib harakatlanish xususiyatiga ega. Rivojlanishining ma’lum davrida meva tanasi hosil taqsim
8 - guruhxlamidobakteriyalar deb atalib, bakteriya hujayrasi usti kobik bilan uralgan.
9 — guruhga kurtaklanuvchi yoki poyali bakteriyalar kirib, tayoqchasimon oval yoki loviyasimon shaklli bo’ladi.
10 — guruhga riketsiya va xlamidalar deb nomlangan Rikcettsiales va Chlamidiales tartiblari kiradi. Tayoqchasimon, sharsimon yoki ipsimon shaklga ega bo’lib har xil yuqumli kasalliklarga sabab bo’ladi.. Masalan, Rhycketsia prawarekii toshma tif kasalligini yuzaga keltiradi.
Bundan tashqari, ushbu to’qimadan tayyorlangan subkultura (har qanday birinchi hosil bo’lgan bir qavatli to’qima kulturasidan 4—5, ayrim vaqtlarda 20 martagacha ko’chirilib, yangi bir qavatli to’qima hosil qiluvchi kultura), uzluksiz kuchiriluvchi bir qavatli to’qima kulturasi (bu ma’lum sharoitda va maxsus muhitda tanlangan hujayralardan hosil qilingan bir qavatli to’qimani uzluksiz ko’chirib ekib olinadi) va diploidli to’qima (buni tayyorlashda tarki­bida bir juft xromosomalari bo’lgan hujayralar qatnashadi, bunday to’qimani 50 martagacha ko’chirib ekish mumkin) hosil qilinadi.
To’qimali kulturalarda viruslarning titri, neytrallanishi, tsitopatogenli ta’siroti o’rganiladi va ayrim kasalliklarga qarshi vaktsinalar tayyorlanadi.
Viruslar bakteriyalarga o’xshash antigenlik xususiyatiga ega. Shuning uchun virusli infektsiyalardan keyin kasallikdan tuzalgan organizmda virusni neytrallovchi modda (antitelo) to’planadi va natijada organizm immu­nitetli bo’ladi.
Viruslar bakteriyalarga o’xshash antigenlik xususiyatiga ega. Shuning uchun virusli infektsiyalardan keyin kasallikdan tuzalgan organizmda virusni neytrallovchi modda (antitelo) to’planadi va natijada organizm immu­nitetli bo’ladi.
Viruslarning chidamliligi. Barcha viruslar past temperaturaga chidamli bo’ladi —20—70° sovukda viruslar yillab ulmaydi. Yuqori temperaturaga juda ham sezgir bo’ladi, ayniqsa qaynatilganda darhol halok bo’ladi. Qo’yosh nuri va dizenfektsiyalovchi moddalardan formalin, xloramin, lizol, fenol va boshqa eritmalar viruslarni o’ldiradi.