Urganch Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Biologiya ta’lim yo’nalishi 207-guruh talabasi

Urganch Davlat Universiteti
Tabiiy fanlar fakulteti Biologiya ta’lim yo’nalishi 207-guruh talabasi
Egamberdiyeva Sevaraning
Mikrobiologiya va virusologiya
fanidan tayyorlagan
Taqdimoti
Mavzu: Viruslarning tarqalishi
Reja:

• Viruslar va ularning tarqalish usullari
• Xost diapozoni
• Viruslarning replikatsiyasi va hujayradan chiqishi
• Viruslarning klassifikatsiyasi

• Virusologiya - bu viruslar haqidagi fan.
• Viruslar hujayra tuzilishiga ega bo'lmagan yorug'lik mikroskopida ko'rinmaydigan kichik tirik shakllar, hujayra ichidagi parazitlar bo'lib, ular sayyoramizning barcha aholisida yuqumli kasalliklarga olib kelishi mumkin.
• "Virus" atamasi to'liq muvaffaqiyatli va aniq emas.
• Virus so'zi lotincha “hayvonlardan olingan zahar” degan ma'noni anglatadi.

Viruslar ko'p yo'llar bilan tarqaladi: o'simlik viruslari ko'pincha o'simlikdan o'simlikka uzatiladi, hasharotlar, sabzavot sharbatlari bilan oziqlanish, masalan,shira; hayvon viruslari qon so'ruvchi hasharotlar tomonidan tarqalishi mumkin, bunday organizmlar tashuvchilar deb nomlanadi, gripp virusi havo tomchilari orqali tarqaladi. Gastroenterit ifloslangan oziq-ovqat yoki suv bilan aloqa qilish orqali fekal-og'iz yo'li bilan yuqadi.OIVjinsiy yo'l bilan va infektsiyalangan qonni quyish orqali yuqadigan bir nechta viruslardan biridir. Har bir virus o'ziga xos xususiyatlarga ega xostlar u yuqtirishi mumkin bo'lgan hujayralar turlari bilan belgilanadi. Xost diapazoni tor bo'lishi mumkin yoki virus ko'plab turlarni yuqtirgan bo'lsa, keng bo'lishi mumkin.

Viruslarning genetik xilma-xilligi
Xususiyatlari	Parametrlar
Nuklein kislotasi	DNK RNK DNK ham, RNK ham (hayot siklining turli bosqichlarida)
Shakl	Chiziqli Segmentlangan
Zanjirlar soni	Bir qatorli Ikki torli Bir qatorli parchalar bilan ikki qatorli
Polarlik	Ijobiy qutblilik (+) Salbiy qutblilik (-) Ikki qutblilik (+/-)

Xost diapazoni
Viruslar, shubhasiz, Yerdagi eng ko'p biologik ob'ektlardir va bu ko'rsatkich bo'yicha ular barcha organizmlardan ustundir. Ular hujayrali organizmlarning barcha shakllarini, shu jumladan hayvonlar, o'simliklar, bakteriyalar va zamburug'larni yuqtiradilar. Biroq, har xil turdagi viruslar faqat cheklangan miqdordagi odamlarni yuqtirishi mumkin. Xostlar, ko'pgina viruslar turlarga xosdir. Ba'zilar, masalan chechak virusi, faqat bitta turga ta'sir qilishi mumkin -odamlar, bunday hollarda virus tor xost diapazoniga ega deyiladi.
Aksincha, quturish virusi sutemizuvchi hayvnlarning har xil turlarga ta'sir qilishi mumkin, ya'ni u keng xost diapazoniga ega. O'simlik viruslari hayvonlar uchun zararsiz, ko'pchilik hayvonlar viruslari esa odamlar uchun zararsizdir. Ba'zi bakteriofaglarning xost doirasi bitta bilan cheklangan kuchlanish bakteriyalar va faglarni tiplash orqali yuqumli kasalliklar epidemiyasini keltirib chiqaradigan shtammlarni aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Faol replikatsiya qiluvchi virus har doim ham xost hujayrasini o'ldirmaydi.