|
Tarbiya konsepsiyalari.
Tarbiyalash texnologiyasi – yangi atama bulishiga karamay rivojlangan mamlakatlarda keng tarkalgan. Tarbiyalash texnologiyasi pedagogikada yangi yunalish xisoblangan. “Ijtimoiy pedagogika” bilan birlamchi fuqarolik gururi, vatanparvarlik, ijtimoiy faollik, mas`uliyat xissi va boshka shaxsiy sifatlarni shakllantirish jiddiy ta`sir kilmokda.
Tarbiyalash texnologiyasi yoshlar bilan tarbiyaviy ishlarning goyasi, mazmuni va tarkibini emas, balki bu soxadagi xukumat ishlab chikkan maksad va vazifalarni samarali amalga oshirish bilan shugullanadi. Tarbiyalash texnologiyasi muljallangan tarbiyaviy maksadga samarali erishuvni ta`minlovchi vositalar majmuasini kurib chikadi. SHu bois professor – ukituvchilar uchun har tomonlama rivojlangan, yuqori intellektual va ma`naviy barkamol fuqaro shaxsini shakllantirishga karatilgan talabalarni xukumat siyosatiga muvofik tarbiyalash texnologiyalarini iegallashi dolzarbdir.
Moddiy ishlab chikarishdagi jarayondan farkli ularok tarbiya jarayoni yagonadir va ularni mayda bulaklarga va kadamlarga bulish kiyin. Tarbiya jarayoni ketma-ket andoza bilan emas, bir varakaiga olib boriladigan jarayondir.
SHu munosabat bilan ayrim “texnologik jarayonlar” - insoniy sifatlarni shakllantirish kunikmalari mavjud tarbiyachilarni jalb kilishga extiyotkorlik va muloxazali yondashuv zarur buladi. Fakat shaxsgina shaxsni shakllantira oladi. SHu sababli tarbiyachi texnologik jarayonni boshidan oxirigacha olib borishi darkor. Ushbu xolatda umumiy texnologiyaga tayangan shaxsiy maxorat bilan ish kuriladi.
Psixologiya va pedagogika fanlaridan foydalanib, maksadlar ketma-ketligini tugri “texnologik” tanlay bilish uta mas`uliyatlidir.
Bunday yondashuv an`anaviy tarbiya uslubi xisoblangan ommaviy tadbirlar, masalan, sayoxatlar, madaniyat yodgorliklari, muzey, teatr, kurgazmalar, mashxur insonlar bilan uchrashuvlar utkazishdan birmuncha farklanadi. Bu tadbirlarni inkor etmasdan ularning tarbiyaviy samaradorligidan tula foydalangan xolda yangi uslubiyat - noanik maksadlardan muayyan va anik maksadlarni shakllantirishga rejalashtiriluvchi maksadlarga utiladi. Bunda ma`naviy, madaniy, xukukiy, milliy, umuminsoniy qadriyat lar kabi muayyan bilim va me`yorlar egallanadi. Oliy o’quv yurtlari olimlari va pedagoglari guruxi tomonidan tarbiyaviy ishlar dasturi ishlab chikilgan. Uning asosiy tarbiyaviy yunalishlari va maksadlari kuyidagicha:
Fuqaro tarbiyasi. Eng yuksak milliy qadriyat lar va sifatlarni tarbiyalash, umuminsoniy qadriyat larni inobatga olgan xolda har birfuqaroning milliy uz-uzini anglashini rivojlantirish.
Kasb egallash, shaxsiy mas`uliyat, yuqori malakali bulish va kasbiy maxoratga intilishni tarbiyalash, mexnat faoliyatiga va doimiy ravishda malakani ustirib borishga undovchi sifatlarni tarbiyalash.
Oilaviy xayotga tayyorlash. Ota-ona va karindoshlar, oila oldida ma`suliyat va javobgarlik xissini tarbiyalash.
Talabani shaxs sifatida rivojlantirish. Betakror shaxsiy sifatlar va ijtimoiy kiyofani har tomonlama ijodiy rivojiga kumaklashish.
Bu dastur D. Kratvolning ruxiyatli qadriyat soxasidagi o’quv maksadlari taksonomiyasiga mos keladi. U dunyoda tan olingan va tarbiyaviy maksadlarni va kutilmagan natijalarni rejalashtirishda keng kullaniladi. Uning asosida tarbiyaviy texnologiya yotadi. Ukitish texnologiyasidagi kabi, tarbiya vazifalarini shakllantirishda (takkoslanuvchi tarbiyaviy maksadlar) tarbiyalanuvchilar xatti-harakatini aks ettiruvchi fe`llardan foydalaniladi.
Kratvol taksonomiyasiga tarbiyaviy texnologiyaning besh asosiy tushunchasi kiradi: kabul kilish, idrok etish, qadriyat larni uzlashtirishni yulga solish, qadriyat larni baxolashni tashkil etish, qadriyat lardagi yunalishlarni kengaytirish yoki faoliyatga tadbik etish.
Qabul qilish
Ushbu tushuncha talabaning atrof dunyodan kelayotgan ragbatlovchi u yoki bu xodisalarni kabul kilishga tayyorligi va kobiliyatini belgilaydi. Tarbiyachi bunday maksadga erishish uchun talabaning dikkatini tortish, saklash va yunaltira bilishi zarur.
Qabul qilish tushunchasiga xos tushunchalar.
1 “sezgi”
2 “tayyorgarlik” yoki “qabul qilish istagi”.
3 “tanlov - ixtiyoriy diqqat”.
Talabaning ta`lim mazmuniga beixtiyor munosabatdan faol munosabatigacha olib keladi (xolbuki, bu boskichda tula idrokli va maksadli bulmasa xam).
Idrok etish, munosabat (sezgi).
Ushbu tushuncha talabaning faolligini namoyon bulishini belgilaydi. Bu boskichda talaba u yoki bu vokelik yoki tashki ragbatni nafakat kabul kilishi, balki unga kizikishini namoyon kiladi.
Xos tushunchalar:
Mansub munosabat.
Ixtiyoriy munosabat.
Munosabat orkali konikish.
. Qadriyat lar urnini uzlashtirish.
Ushbu tushuncha qadriyat lar urnini uzlashtirishning turli boskichlari kiradi (u yoki bu narsa, vokelik va faoliyat turlariga munosabatlar).
Xos tushunchalar:
Qadriyat urnini kabul kilish (odatda ushbu tushuncha nuktai-nazar yoki munosabat deyiladi).
Qadriyat urnini afzal kurish.
Layokatlilik, qat`iylik.
Qadriyat lar urnini aniqlashni tashkil etish.
Ushbu tushuncha turli qadriyat lar urnini muloxaza etish va birlashtirish, mumkin bulgan qadriyat larni xal kilish, eng axamiyatli va turgun qadriyat larning tizimini belgilashni uz ichiga oladi.
Xos tushunchalar:
Qadriyat urniga uz munosabatini taxlil etish.
Qadriyat lar urnini tizimga solish.
Qadriyat lar urnini va ularning tizimini faoliyatga tadbik etish.
Ushbu tushuncha qadriyat lar darajasiga xos ravishda shaxs xulkini uzil-kesil belgilaydi, uning xayot tarzi va tarki-odatiga aylantiradi.
Qadriyat lar urnini belgilashning umumiy kurinishi va uning yaxlit dunyokarashga aylanishi ushbu xos tushunchalarda keltirilgan:
Umumlashgan kursatma.
Qadriyat lar urnini tula uzlashtirish va faoliyatga tadbik etish.
Zamonaviy tarbiyalash texnologiyasi har tamonlama (kompleksli) yondashuvni amalga oshiradi va kuyidagi majburiy talablarga rioya kiladi.
Tarbiyalanuvchilarga uch yunalish buyicha ta`sir etiladi – tafakkuriga, sezgilariga va xulkiga.
Tarbiya (tashki pedagogik ta`sir) va uz-uzini tarbiyalashning uzviyligi tufayli ijobiy natijaga erishiladi.
Tarbiya jarayonida ishtirok etuvchi barcha vosita va tadbirlarning muvofiklashtirilishi: ijtimoiy institutlar, birlashmalar, ommaviy axborot vositalari, adabiyot, san`at, oila, maktab, xukuk-tartibot idoralari, jamoalar – har tomonlama yondashuvning zaruriy shartidir.
SHaxsning ma`lum sifatlari amaldagi tarbiyaviy ishlar majmui orkali xosil kilinadi. Bu ishlar yakkol kurinishdagi kup yoklik bulishi, bir vaktning uzida aqliy, jismoniy, xulkiy, estetik va mexnat tarbiyasining uzviyligi asosida olib borilishi zarur.
Har yoklama yaxlit tarbiyaviy yondashuv tarbiyachining tizimli munosabatini va boshkaruvini takozo kiladi. Boshkaruv tarbiya jarayonida ishtirok etuvchi tashki va ichki omillar va ularning uzaro ta`siri inobatga olingandagina muvaffakiyatli bulishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
