Urganch davlat universiteti pedagogika fakulteti psixologiya kafedrasi

Muammoning o`rganilganlik darajasi. Hozirgacha soha mutaxassislaridan ko‘pchiligi talabalarda kasbiy motivatsiyaning rivojlanishi va uning nazariy asoslarini qator qirralarini o‘z ilmiy izlanishlarida o‘rganganlar.

Shu o’rinda kasb va motivatsiya tushunchalarining mazmun-mohiyatiga to’xtalib o’tadigan bo’lsak, kasb-inson ish faoliyatining ma’lum tajriba, tayyorgarlik talab etadigan faoliyat turi, sohasi, hunardir. Kasbga umumiy yoki maxsus ma’lumot hamda amaliy tajriba yo’li bilan erishiladi. [2;5b]

Mazkur muammolar va ularning yechimlari bilan kasbiy psixologiya fanida psixologiya fanida ko’plab psixolog-olimlar tomonidan tadqiqotlar amalga oshirilgan. Kasb psixologiyasi fanini mustaqil fan sifatida shakllanishiga chet el psixologlari salmoqli hissalarini qo’shganlar. Bular: Bornemann.E, Borow.H, Daheim.H.J, Crites.J.O, Hess.H.A, Holland.J.L, Jaide.W, Ries.H va shu kabilardir. Crites.J.O Yocational psychology: The study of vocational and development. New York 1969. Syuper.D.E, Bonn.M.J Occupational psychology. London 1971 asarlari kasb psixologiyasini o’rganishga qaratilgandir. Kasb tanlashning psixologik tomonlari D.E.Syuper izlanishlarida ko’zga tashlanadi. U kasbiy yo’nalishning yangi o’ziga xos nazariyasini va tomonlarini ishlab chiqdi. U kasb tanlashni kasbiy yo’nalishning bir ko’rinishi deb tushundi. [2;18b] Motiv va motivatsiya muammosi jaxon psixologiyasida turli tuman nuqtai nazardan yondashish tadqiq qilib kelinmoqda.

Uzoq va yaqin chet ellarda o’ziga xos psixologik maktablar vujudga kelgan bo’lib, ularning negizida ilmiy pozitsiyalar va konsepsiyalar mohiyati jihatidan farqlanuvchi g’oyalar va yo’nalishlar mujassamlashdi. Rus va sobiq sovet psixologiyasi namoyondalari K.D.Ushinskiy, I.M.Sechenov, I.P.Pavlov, V.M.Bexterev, A.F.Lazurskiy, V.M.Myasishev, A.A.Uxtomskiy, D.N.Uznadze, S.L.Rubinshteyn, A.N.Leontev, P.M.Yakobson, V.S.Merlin, L.I.Bojovich, V.I.Selivanov, V.G.Aseev va boshqalar mazkur muammo yuzasidan tadqiqot ishlari olib borganlar. Rus va sobiq sovet psixologiyasi vakillaridan tashqari Yevropa va Amerika mamlakatlarida motivatsiyaga oid 30(o’ttiz) dan ortiq ilmiy konsepsiyalar mavjud. [3;156b]

Mazkur olimlar motiv va motivatsiya masalalarini tadqiq qilishgan. Biroq aynan kasbiy motiv va motivatsiya muammosi bilan Sobiq sovet psixologiyasida bir qator psixolog olimlar shug’ullangan. Jumladan, E.A.Klimov, V.A.Krutetskiy, A.N.Vasilkova, E.Disi, V.Vrum, M.V.Dmitriy va boshqalarni kiritishimiz mumkin. [4;57b]