SANOAT NAMUNALARINI HALQARO DEPONENTLASH Sanoat namunalarini xorijiy patentlashga yondashuvlar umuman olganda ixtirolarni muhofazalashga o‘xshash. Xususan, sanoat namunasini xorijiy patentlash faqat Patent idorasiga talabnoma berilgandan keyin uch oydan so‘ng boshlanishi mumkin. Ixtirolar kabi, boshqa mamlakatlarda sanoat namunasiga talabnomani faqat ushbu mamlakatlarning patent vakillari orqali berish mumkin, talabnoma materiallarini milliy tillarga tarjima qilish, milliy patent bojlarini to‘lash va hokazo talab qilinadi.
Sanoat namunasini xorijiy patentlashda talabnoma beruvchi Parij Konvensiyasi tartiblaridan ham foydalanishi mumkin. Bunda sanoat namunasi uchun Konvensiya ustuvorligi huquqi birinchi talabnoma berilgan sanadan boshlab 6 oy davomida amal qiladi.
Shak-shubhasiz, sanoat namunasini ko‘p mamlakatlarda patentlashda milliy talabnomalarni berish uchun zarur barcha xatti-harakatlarni bajarishga ulgurish ancha qiyin bo‘ladi. 1925 yildagi (so‘nggi varianti 1979 yildan beri amal qilmoqda) Sanoat namunalarini xalqaro deponentlash to‘g‘risidagi Gaaga bitimidan foydalanish xorijiy patentlashning muqobil tizimi hisoblanadi
Ushbu Bitimga muvofiq ishtirokchi mamlakat fuqarosi o‘z sanoat namunalarini BIMT Xalqaro byurosida deponentlash yo‘li bilan boshqa barcha ishtirokchi mamlakatlarda muhofaza qilishi mumkin. Buning natijasida sanoat namunasi bir vaqtning o‘zida Bitimda ishtirok etuvchi bir necha yoki barcha mamlakatlarda huquqiy muhofaza olishi mumkin.
Xalqaro ro‘yxatga olish tartibi xalqaro talabnomani rasmiylashtirish va berish bilan boshlanadi. Bunday talabnoma Xalqaro byuroga yoki talabnoma beruvchi tomonidan bevosita, yoki o‘z mamlakatining milliy patent idorasi orqali berilishi mumkin.
Talabnoma o‘rnatilgan shakl bo‘yicha tuzilgan xalqaro deponentlash to‘g‘risidagi arizani, sanoat namunasining tavsifini, talabnoma berilayotgan namunaning bir yoki bir necha rasmini yoki grafik tasvirini o‘z ichiga olishi kerak. Talabnoma beruvchi har bir talabnomada o‘z namunasining muhofaza qilinishini istagan mamlakatlarni, shuningdek ushbu namuna mo‘ljallangan buyumlar nomining ro‘yxatini ko‘rsatadi. Talabnoma ingliz yoki fransuz tillarida tuzilishini qayd etib o‘tamiz.
Bundan tashqari, talabnomaga boshqa hujjatlar, masalan, nashrni ustuvorlik sanasidan boshlab 12 oydan oshmaydigan muddatga kechiktirish to‘g‘risida ariza, rangli tasvirda nashr qilish to‘g‘risida rasmiy iltimosnoma va boshqalar ilova qilinishi mumkin.
Har bir talabnoma berilganda belgilangan xalqaro bojlar to‘lanadi. Bu bojlar asosiy boj va keyinchalik Xalqaro byuro tomonidan tegishli davlatlarga yuboriladigan bojni o‘z ichiga oladi.
Xalqaro deponentlash uchun talabnoma milliy patent idorasiga birinchi talabnoma berilgan sanadan boshlab hisoblanadigan 6 oylik konvensiya ustuvorligini talab qilib olish bilan berilishi mumkin.
Xalqaro deponentlash uchun talabnoma olinganidan keyin Xalqaro byuro uning rasmiy talablarga mosligini tekshirish uchun ekspertizadan o‘tkazadi. Agar sanoat namunasi o‘rnatilgan talablarga mos deb tan olinsa, Xalqaro byuro bunday namunani deponentlaydi va Rasmlar va modellar xalqaro reestriga tegishli ma’lumotlarni kiritadi.
Xalqaro byuro ro‘yxatga olish to‘g‘risidagi ma’lumotlarni BIMTning tegishli davriy byulletenida nashr qilib, ularni Bitimda ishtirok etayotgan barcha mamlakatlarga yuboradi.
Qayd etib o‘tamiz, sanoat namunasini xalqaro deponentlash uning talabnoma beruvchi ko‘rsatgan mamlakatlarda o‘z-o‘zidan muhofaza qilinishini anglatmaydi. Har qanday davlat ushbu namunaga huquqiy muhofaza berishni uni xalqaro deponentlash to‘g‘risidagi nashr olingan sanadan boshlab olti oy davomida rad qilish huquqiga ega. Muhofaza berishni rad qilish faqat milliy qonunchilik talablariga asoslanishi mumkin, masalan, namunaning patentga layoqatlilik mezonlariga mos kelmasligi va hokazo Agar ko‘rsatilgan 6 oylik muddat davomida milliy patent idorasi tomonidan rad javobi tushmasa, bunday sanoat namunasi ushbu davlatning hududida amal qiladigan hisoblanadi va sanoat namunasi uchun milliy patentga teng huquqiy kuchga ega bo‘ladi.
Xalqaro deponentlash namuna deponetlangan sanadan boshlab besh yil davomida amal qiladi va har safar navbatdagi besh yilga uzaytirilishi mumkin. Bunda milliy qonunchilik sanoat namunalarini muhofaza qilishning amal qilish muddatini cheklashi mumkin, lekin u 5 yildan yoki uzaytirilgan holatda 10 yildan kam bo‘lmasligi kerak.
Gaaga bitimi tartiblaridan foydalanish talabnoma beruvchi uchun o‘z sanoat namunasini xorijiy patentlashni sezilarli ravishda engillashtirish va arzonlashtirishga imkon beradi. Chunonchi, turli mamlakatlarga bir necha talabnoma berish o‘rniga xalqaro deponentlash uchun faqat bitta talabnoma berish yetarli bo‘ladi. Hozirgi vaqtda BIMT statistikasiga ko‘ra amal qiladigan deponentlar soni 30000 dan ziyod. Har bir shunday deponentning amal qilishi o‘rtacha 6,5 mamlakatga tarqaladi.
Biroq, Gaaga bitimi 1925 yildan beri amal qilishiga qaramay, bu bitimga qo‘shilgan mamlakatlar soni ko‘p emas. Hozirgi holat bo‘yicha 29 ta davlat Bitimning ishtirokchisi hisoblanadi. Bitim ishtirokchilari orasida talabnoma beruvchilar uchun muhim hisoblangan AQSH, YAponiya, Buyuk Britaniya kabi davlatlar yo‘q. Ta’kidlab o‘tamiz, ko‘p MDH mamlakatlari, shu jumladan O‘zbekiston ham bu Bitimga qo‘shilmagan, demak, ushbu mamlakatlardagi talabnoma beruvchilar yuqorida ko‘rsatilgan tartiblarning afzalliklaridan foydalana olmaydi.
Ba’zi etakchi mamlakatlar Gaaga bitimiga qo‘shilmaganligining asosiy sabablari xalqaro deponentlash ularning hududlarida patentga layoqatsiz sanoat namunalari uchun muhofaza olishga imkon berishi, shuningdek milliy bojlar kelib tushish hajmi kamayib ketishidan xavfsirash hisoblanadi.
Bu qarama-qarshiliklarni bartaraf etish uchun 1999 yilda Jenevada Gaaga Bitimining asosiy qoidalarini rivojlantirishni ko‘zda tutadigan Dalolatnoma tuzildi. Xususan, Jeneva Dalolatnomasida quyidagi yangiliklarni kiritish taklif qilinadi:
1. Ishtirokchi mamlakatlarga deponentlangan namunani huquqiy muhofaza qilishni rad qilish uchun muddatni 6 oydan 12 oygacha uzaytirish, bu ularning patentga layoqatliligini tekshirishni ancha osonlashtiradi;
2. Gaaga Bitimida davlatlar ishtirokining shartlarini (iqtisodiy nuqtai nazardan) manfaatli qilish maqsadida davlatlarni ko‘rsatish uchun ancha yuqori bojlarni belgilash.
Biroq 2001 yil 1 yanvardagi holat bo‘yicha Jeneva Dalolatnomasi hali kuchga kirgani yo‘q. Shubhasiz, Jeneva Dalolatnomasining amal qila boshlashi va bir qator etakchi mamlakatlarning Gaaga Bitimiga a’zolikka kirishi sanoat namunalarini xalqaro muhofazalashni faollashtirish uchun yangi turtki bo‘lib xizmat qiladi. O‘z navbatida, bu yangi o‘ziga xos tovarlarni ishlab chiqish va ishlab chiqarishni rag`batlantiradi, bu esa davlatlararo xalqaro savdoning yanada rifojlanishi va iqtisodiy o‘sishiga ko‘maklashadi.
