Urganch davlat universiteti «ilmiy izlanish asoslari» fanidan

Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to`g`risida O`zbyekiston Ryespublikasining 1996 yil 30 avgust QONUNI
(O`zbyekiston Ryespublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1996 yil, 135-modda)
I. Umumiy qoidalar 1-modda. Asosiy tushunchalar.
Ushbu Qonunda quyidagi asosiy tushunchalar qo`llaniladi:
«Muallif» — ijodiy myehnati bilan asar yaratgan jismoniy shaxs;
«Yozuv» — ovozlar va (yoki) tasvirlarning ularni tyexnikaviy vositalar yordamida qayta-qayta idrok etish, takrorlash yoki uzatish imkonini byeradigan biror-bir moddiy shakldagi mujassami;
«Ijrochi» — aktyor, qo`shiqchi, musiqachi, raqqos yoki ro`l o`ynaydigan, o`qiydigan, ifodali o`qiydigan, musiqa asbobini chaladigan yohud adabiyot yoki san`at asarini (shu jumladan estrada, sirk yoki qo`g`irchoqli nomyerni) boshqa bir tarzda ijro etadigan shaxs, shuningdyek spyektaklning sahnalashtiruvchi rejissori va dirijor;
«E`lon qilish (oshkor qilish, chop etish)»—ommaning oqilona talab-ehtiyojlarini qondirish uchun hamda asarning, fonogrammaning xususiyatidan kyelib chiqqani holda asar, fonogramma nusxalarini muomalaga yetarli miqdorda chiqarish;
«Manzarali amaliy san`at asarlari»—amalda foydalaniladigan buyumlarga ko`chirilgan ikki o`lchovli yoki uch o`lchovli san`at asari, shu jumladan, badiiy hunarmandchilik asari yoki sanoat yo`li bilan tayyorlanadigan asar;
«Fonogramma» — biron-bir ijro yoki boshqa ovozlarning har qanday mutlaqo ovozli yozuvi;
«Asar nusxasi» — asarning har qanday moddiy shaklda tayyorlangan ko`chirmasi;
«Fonogramma nusxasi» — fonogrammadan byevosita yoki bilvosita tayyorlangan va shu fonogrammaga jo bo`lgan ovozlarning hammasini yoki bir qismini qamrab olgan har qanday moddiy jismdagi fonogramma ko`chirmasi.
2-modda. O`zbyekiston Ryespublikasining mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to`g`risidagi qonun hujjatlari.
O`zbyekiston Ryespublikasining mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to`g`risidagi qonun hujjatlari fan, adabiyot va san`at asarlarini (mualliflik huquqi), sahna asarlarini, ijrolarni, fonogrammalarni, efir va kabyel orqali ko`rsatuv hamda eshittirishlar byeruvchi tashkilotlarning ko`rsatuv va eshittirishlarini yaratish hamda ulardan foydalanish natijasida kyelib chiqadigan intyellyektual mulk sohasidagi munosabatlarni tartibga soladi.
3-modda. Xalqaro shartnomalar kyeltirilgan.
Basharti, O`zbyekiston Ryespublikasining xalqaro shartnomasida O`zbyekiston Ryespublikasining mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to`g`risidagi qonun hujjatlaridagidan boshqacha qoidalar byelgilangan bo`lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo`llanadi.
II. Mualliflik huquqi.
4-modda. Mualliflik huquqining amal qilish sohasi.
Mualliflarning va ularning huquqiy vorislarining fuqaroligidan qat`iy nazar, O`zbyekiston Ryespublikasi hududida e`lon qilingan yoki biror-bir ob`yektiv shaklda bo`lgan asarlarga tatbiq qilinadi;
O`zbyekiston Ryespublikasi sarhadlaridan tashqarida e`lon qilingan yoki biror-bir ob`yektiv shaklda bo`lgan asarlarga tadbiq qilinadi hamda O`zbyekiston Ryespublikasi fuqarosi bo`lgan mualliflarga (ularning huquqiy vorislariga) tyegishli dyeb tan olinadi. O`zbyekiston Ryespublikasi sarhadlaridan tashqarida e`lon qilingan yoki biror-bir ob`yektiv shaklda bo`lgan asarlarga tadbiq qilinadi hamda O`zbyekiston Ryespublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq boshqa davlatlarning fuqarosi bo`lgan mualliflarga (ularning huquqiy vorislariga) tyegishli dyeb tan olinadi.
Basharti, asar O`zbyekiston Ryespublikasi sarhadlaridan tashqarida birinchi marta e`lon qilingan sanadan so`ng o`ttiz kun ichida O`zbyekiston Ryespublikasi hududida e`lon qilingan bo`lsa, O`zbyekiston Ryespublikasida e`lon qilingan dyeb hisoblanadi.
Asar O`zbyekiston Ryespublikasi hududida O`zbyekiston Ryespublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq qo`riqlanishi lozim bo`lsa, uning muallifi hududida mualliflik huquqini olish uchun asos bo`lib xizmat qilgan yuridik fakt sodir bo`lgan davlatning qonuni bilan aniqlanadi.
Endi xalqaro klassifikatsiya bitimlariga o`tamiz.
Ixtirolar sohasida 1971 yilda tuzilgan Xalqaro patyent klassifikatsiyasi to`g`risidagi Strasburg bitimining maqsadi patyent hujjatlarini mufassal iyerarxik indyeksatsiyalash va qidirishning yagona tizimini yaratishdan iboratdir. Bu bitim bilan Xalqaro patyent klassifikatsiya (XPK) ta`sis etilgan bo`lib, u tyexnikaning hamma sohasini 70000 dan ortiq kichik ruknlardan iborat sakkizta asosiy bo`limga ajratadi. XPK turli patyent-axborot tadqiqotlari, patyent ekspyertizasini samarali o`tkazish imkonini byeradi, bu esa patyent axborotini tyezkor va tijorat nuqtai nazaridan qimmatli axborotlar manbaiga aylantiradi. Hozirgi vaqtda XPK dan dyeyarli barcha davlatlar va tashkilotlar kyeng foydalanmoqda. XPK to`g`risidagi Bitim doirasida Ittifoq tuzilgan bo`lib, u o`z Assamblyeyasiga ega. Assamblyeya Ittifoqning budjeti va ikki yillik dasturini qabul qiladi.
Butunjahon Savdo tashkiloti (BST) ta`sis etilishi intyellyektual mulk sohasidagi xalqaro korporatsiya rivojlanishiga turtki bo`ldi. Intyellyektual mulk huquqlari bo`yicha eng asosiy jihatlarni bir xillashtirishga qaratilgan eng so`ngi yo`nalishlar Intyellyektual mulk huquqlari bo`yicha savdo masalalari to`g`risida Bitim (TRIPS) da mujassamlashdi. Uning loyihasi 1994 yilda BSTning Urugvay raundi davomida taklif etilgan edi. Bugungi kunda TRIPSga qo`shilish har bir davlatning BSTga kirishi uchun zarur shartdir.
Albatta, intyellyektual mulkni muhofazalash sohasidagi xalqaro koopyeratsiyani kuchaytirish, milliy qonunchilikni uyg`unlashtirish davlatlar va mintaqalarning industrial, iqtisodiy va ijtimoiy o`sishi yo`lida xalqaro iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirishda tobora katta ahamiyat kasb etadi.
“Ixtirolar, foydali modyellar va sanoat namunalari to`g`risida” gi O`zbyekiston Ryespublikasi Qonuni.
O`zbyekiston Ryespublikasining “Ixtirolar, foydali modyellar va sanoat namunalari to`g`risida” gi Qonuni 06.05.1994 yilda qabul qilingan va mazkur qonunga 30.07.2008 da o`zgartirish kiritilgan. Ushbu Qonunning asosiy maqsadi O`zbyekiston Ryespublikasidagi ixtirolar, foydali modyellar va sanoat namunalarini huquqiy muhofaza qilish hamda ulardan foydalanish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Sanoat mulki ob`yektlari to`g`risidagi qonun hujjatlari va boshqa hujjatlardan iborat. O`zbyekiston Ryespublikasi Davlat patyent idorasi Sanoat mulki ob`yektlarini huquqiy muhofaza qilish sohasidagi davlat siyosatining amalga oshirilishini ta`minlaydi.
Patyent idorasining Apellatsiya kyengashi qarorlar qabul qilishda mustaqildir va o`z faoliyatida ushbu Qonun hamda boshqa qonun hujjatlariga amal qiladi.
Apellatsiya kyengashi:
Patyent idorasining talabnomada ko`rsatilgan Sanoat mulki ob`yektlari xususidagi qarori ustidan;
- sanoat mulki ob`yektlariga patyent byerilganligiga qarshi manfaatdor yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan;
-sanoat mulki ob`yektlari patyentlarining haqiqiyligiga qarshi byerilgan apellatsiyalarni ko`rib chiqadi.
Apellatsiya kyengashi o`z vakolatlari doirasida apellatsiyalarning boshqa turlarini ham ko`rib chiqishi mumkin.
Apellatsiya kyengashi to`g`risidagi nizom O`zbyekiston Ryespublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi.
Sanoat mulki ob`yektiga bo`lgan huquq muallifga (hammualliflarga) yoki uning (ularning) huquqiy vorisiga (huquqiy vorislariga) tyegishli bo`ladi va patyent bilan tasdiqlanadi.
Agar sanoat mulki ob`yektini bir nyechta shaxs bir-biridan mustaqil ravishda yaratgan bo`lsa, patyent olish huquqi patyent byerish haqidagi talabnomani Patyent idorasiga birinchi bo`lib topshirgan shaxsga tyegishli bo`ladi.
O`zbyekiston Ryespublikasi hududida doimiy yashaydigan O`zbyekiston fuqarosi patyent vakili bo`lishi mumkin. Patyent vakillariga qo`yiladigan malaka talablari, ularni attyestatsiyadan o`tkazish va ro`yxatga olish tartibi qonun hujjatlari bilan byelgilanadi.
O`zbyekiston Ryespublikasi hududidan tashqarida doimiy yashovchi jismoniy shaxslar yoki chyet ellik yuridik shaxslar Sanoat mulki ob`yektlarini patyentlash bo`yicha ishlarni va ular bilan bog`liq bo`lgan yuridik ahamiyatga ega harakatlarni Patyent idorasida ro`yxatga olingan patyent vakillari orqali amalga oshiradilar.
O`zbyekiston Ryespublikasida doimiy yashaydigan, biroq vaqtincha uning hududidan tashqarida turgan jismoniy shaxslar Sanoat mulki ob`yektlarini patyentlash bo`yicha ishlarni va ular bilan bog`liq yuridik ahamiyatga ega harakatlarni O`zbyekiston Ryespublikasi doirasida yozishmalar olib borish uchun manzilni ko`rsatgan holda, patyent vakilisiz amalga oshirishlari mumkin.Patyent vakilining vakolatlari ishonchnoma bilan tasdiqlanadi.
O`zbyekiston Ryespublikasining yuridik va jismoniy shaxslari Sanoat mulki ob`yektlarini qonun hujjatlarida byelgilangan tartibda boshqa davlatlarda patyentlash huquqiga ega.
Davlat sirlarini o`z ichiga olmaydigan ixtirolar va foydali modyellarni boshqa davlatlarda patyentlash tyegishli talabnoma Patyent idorasiga topshirilgan kundan e`tiboran uch oy o`tganidan kyeyin amalga oshirilishi mumkin.
Chyet ellik yuridik va jismoniy shaxslar ushbu Qonunda nazarda tutilgan huquqlardan O`zbyekiston Ryespublikasining yuridik va jismoniy shaxslari bilan tyeng ravishda yoki kyelishuv printsipi asosida foydalanadilar.
Sanoat mulki ob`yektlarini huquqiy muhofaza qilish va ulardan foydalanish sohasidagi nizolar qonun hujjatlarida byelgilangan tartibda hal etiladi.
Sanoat mulki ob`yektlari to`g`risidagi qonun hujjatlarini buzganlikda aybdor shaxslar byelgilangan tartibda javobgar bo`ladilar.