Urganch davlat universiteti «ilmiy izlanish asoslari» fanidan

Eksperement deb – aniq belgilangan sharoitda ma’lum bir xodisani aniq maqsad yo’lida o’rganish uchun qo’yilgan tajribaga aytiladi.
Bunda tadqiqotchiga bo’layotgan o’zgarishlarni qadam-baqadam kuzatish, xodisalarga turli vositalar bilan ta’sir ko’rsatish, ularni avvalgi sharoitda takrorlash imkoniyati tug’iladi. Eksperimentda kuzatish, qiyoslash va o’lchash usullaridan foydalaniladi. Bunda bir yoki bir nechta omillarni boshqalarga ko’rsatgan ta’siri o’rganiladi. Eksperiment ilmiy jixatdan asoslanishi va uning xatosi aniqlanishi lozim.
Metodologik nuqtai nazardan eksperiment ilmiy-tadqiqotni sust faoliyatdan faol faoliyatga o’tishini ta’minlaydi. Eksperimentda ob’ektni o’rganish sharoitini o’zgartirish, uni sof xolda bajarish, qaytarish, xamda soddalashtirilgan, kichiklashtirilgan modellarda o’rganish mumkin.
Emperik tadqiqot usullari farazni dalillash uchun asos bo’lib qolmay, balki yangi ilmiy kashfiyotlar, qonunlar va boshqalarni ochish manbai xisoblanadi.

4. 
   EMPERIK –NAZARIY TADQIQOT METODLARI
   
5. 
   

Ushbu metodlarga taxlil, sintez, induktsiya, deduktsiya, modellashtirish usullari kiradi.
Taxlil usulida tadqiqot ob’ekti fikran yoki jisman tarkibiy qismlarga ajratib o’rganiladi. Bunda ob’ektning ayrim tomonlarining moxiyati ularning bog’liqligi va o’zaro ta’siri asosida o’rganiladi.
Sintez esa – ob’ektni yaxlit, bir butun sifatida qismlarining birligi va o’zaro bog’liqligi asosida o’rganadi. Sintez taxlil qilingandan keyin murakkab tuzimlarni o’rganishda qo’llaniladi. Taxlil va sintez bir-biriga bog’liq metodlaridir, ular bir-birini to’ldiradi.
Taxlil va sintezning emperik, gumanitar-nazariy va tuzilmali-genetik usullari mavjud. Emperik taxlil va sintez ob’ektlar bilan yuzaki tanishishga yordam beradi. Bunda ob’ektning ayrim qismlari ajratiladi, ularning xususiyatlari aniqlanadi, oddiy o’lchashlar va umumiy yuzasidagi narsalar qayd qilinadi. Bu usul tadqiqot ob’ektini o’rganishga imkon beradi, lekin, uning mohiyatini ochib berishga kamlik qiladi. Ob’ektning mohiyatini o’rganish uchun gumanitar-nazariy taxlil va sintez ishlatiladi. Ob’ektning mohiyatiga chuqurroq kirib borishda esa tuzilmaviy-genetik taxlil va sintez qo’l keladi. Bunda tadqiqot ob’ekti mohiyatining barcha tomonlariga ta’sir ko’rsatuvchi asosiy va eng muxim usullar ajratiladi.