lar ustunlikka ega bo ‘lib, ishlab chiqaruvchi va sotuvchilar bozorning
eng faol ishtirokchilariga aylanadilar. Bunday holatda “tovar pul orqasi-
dan yuguradi”.
Talab va taklifiiing miqdori va tarkibi jihatidan bir-biriga muvofiq
kelishi “muvozanatli bozor” deb yuritiladi. Muvozanatli bozorni ta ’min-
lashning asosiy y o ‘llari quyidagilar hisoblanadi: ishlab chiqarishning
talabini va asosiy bozomi to'yintirish; yetarli darajada mahsulot
zaxirasini barpo etish xaridorgir mahsulotlar
narxini oshirish va
aksincha, talab uncha mavjud bo‘lmagan mahsulotlar narxini pasaytirish
va boshqalar.
1.6. M arketing nazariyasi konsepsiyasi
Marketing konsepsiyasi tadbirkorlik faoliyati rivojlanishining har
xil bosqichlarida uning yo‘nalishini belgilaydigan qarashlar tizimidan
iboratdir. Shu bilan birga, marketing konsepsiyasi deganda, korxona
yoki tashkilotning iste’molchilarga moMjallangan,
integratsiyalangan
maqsadli yo ‘nalishi tushuniladi. M arketing konsepsiyasi rejalashtiri-
layotgan va amalga oshirilayotgan korxona yoki tashkilot faoliyatining
strategik tahlili asosida ishlab chiqiladi.
M arketing konsepsiyasini ishlab chiqish, odatda, quyidagi bosqich-
lami qamrab oladi:
• ichki va tashqi muhit strategik tahlilini amalga oshirish;
• marketing faoliyati va korxonaning maqsadlarini aniqlash;
• marketing strategiyasini aniqlash;
• rejalashtirilayotgan natijalarga erishish maqsadida marketing fao
liyati elementlarini tanlash.
M arketing evolutsiyasining birinchi yirik bosqichini XX asming
boshidan 30-yillam ing o ‘rtasigacha deb hisoblash qabul qilingan. Bunda
marketing tashkilotlar, korxonalar va shaxslar o ‘rtasidagi
tovar va xiz-
m atlar harakatining nazariyasi yoki mahsulotni sotish b o ‘yicha korxo
naning ftmksiyasi deb tushunilardi. Shu vaqtda ketma-ket ikkita konsep-
siya paydo bo‘ldi: ishlab chiqarish konsepsiyasi va tovar konsepsiyasi.
Ishlab chiqarish konsepsiyasi - m ahsulot ustunligi tarzida belgilana-
di, bunda eng muhim masala yaxshi tovar ishlab chiqarish va uni
xaridorga arzon narxlarda sotish deb hisoblanadi. Konsepsiya shiori -
«imkoni boricha k o ‘proq tovar ishlab chiqar, chunki bozor talabi chek-
23
siz». Tovar konsepsiyasi iste’molchi e ’tiborini tovarga, uning sifatiga va
narxiga qaratishni talab etadi. Y a’ni, kompaniyalar o ‘z faoliyatlariga
e ’tibor qaratishadi, birinchi navbatda bozorga chiqarilgan mahsulotlarini
iste’molchilar sotib olishi haqida o'ylashadi. Iste’molchilar o ‘xshash
tovarlarni sifatlarini boshqa firmani shunday
tovarlari bilan solishtirib
k o ‘radilar. Bu konsepsiyani, ko ‘pincha, kompaniya, firma, tashkilotlar,
shuningdek, notijorat tashkilotlar ham ushlab turadilar, biroq tovar
konsepsiyasi muvaffaqiyat keltiravermaydi.
Sotish konsepsiyasi turli xil qo ‘llab-quw at!ashlar asosida iste’mol-
chilam i mahsulot haqida xabardor qilishni anglatadi. Firmaning mahsu-
lotini «mana,
tovar tayyor, kelavering va savdolashing» shiori bilan
sotishni m o‘ljallash birinchi o ‘ringa chiqadi. Tovar va savdo marketing-
gi konsepsiyalari mahsulot ishlab chiqarish hali seriyali, y a ’ni yalpi tus
olmagan davrda maydonga kelgan edi. Tovarlaming yangi turlari va
xillari hisobiga yuqori darajada foyda qo ‘lga kiritilar edi, chunki,
cheksiz talabga ega b o ig a n bozorda tovarlarga
nisbatan talab benihoya
katta edi.
Marketing rivoji tarixida o ‘tgan asming 50-yillari muhim bosqich
bo ‘ldi. Ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish noto‘g ‘ri yo‘1 ekanligi
ko'rinib qoldi. Marketing - ishlab chiqarishni bozor talabiga moslashti-
rish konsepsiyasi, uning asosini iste’molchiga - «bozor ustunligi»ga
m o‘ljal olish tashkil etdi. Marketing boshqaruvining bozor konsepsiyasi
yanada rivojlandi.
A n ’anaviy marketing konsepsiyasi o'tgan asming 50-yillari o ‘rtala-
ridan boshlab marketing bozor konsepsiyasi tarzida boshqarishda firma
ning faqat bozor strategiyasini emas, balki ishlab chiqarish strategiyasini
ham belgilaydigan yetakchi vazifaga aylandi. A n ’anaviy
konsepsiyaga
ko ‘ra, marketing - ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlami sotish de-
makdir. Shunday qilib, ishontirish (ko‘niktirish) bilan bog‘liq barcha
tadbirlar, mahsulot va xizmatlami sotish marketing deb ataladi. Bu mar
keting konsepsiyasi tovarlar va xizmatlami qo ‘llab-quvvatlash va sotish-
ga urg‘u beradi, ammo iste’molchilar ehtiyoj ini qondirishga kam e ’tibor
qaratadi. Ushbu konsepsiya quyidagi xususiyatlarga ega:
a)
ushbu konsepsiyaning asosiy e ’tiborini mahsulotga qaratadi,
y a’ni bizda mahsulot bor va biz uni sotishimiz kerak, iste’molchilami
mahsulotimizni sotib olishga ishontirishimiz kerak,
24
b) marketing xodimlarining barcha sa ’y-harakatlari
mahsulotni
sotishga qaratilgan. Ular sotish hajmini oshirish uchun shaxsiy savdo va
savdoni qo ‘llab-quvvatlash (reklama) kabi barcha vositalami q o ilay -
dilar;
d) barcha marketing faoliyatining yakuniy maqsadi savdoni mak-
simallashtirish orqali foyda olishdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
